Digitale bibliotheek nog onvoldoende benut
Bijna een jaar na het opheffen van de Fontysmediatheken wordt er nog onvoldoende gebruikgemaakt van de digitale bibliotheek. Het nieuwe team Kennis en Innovatie moet daar verandering in brengen.
Digital first. Dat was het uitgangspunt toen het Fontysbestuur eind 2022 besloot tot centralisatie en digitalisatie van de mediatheken. “Ook elders binnen het hoger onderwijs zie je dat fysieke collecties steeds minder van waarde worden. Thema’s als open access, open science en open education vragen de komende jaren veel meer en andere aandacht. Juist ook met behulp van de mediatheek-dienstverlening”, motiveerde oud-bestuurder Hans Nederlof destijds het besluit.
Het draagvlak binnen de organisatie was van meet af aan niet groot. Het zorgde voor onrust en polarisatie onder medewerkers. Onderzoekers en studenten gingen tegen het besluit in verweer. Met name het feit dat ze nooit bevraagd of betrokken zijn geweest in het besluitvormingsproces stuitte hen tegen de borst. Het plan werd toch doorgezet en de mediatheken werden ontmanteld.
24/7
De Transitie Dienstverlening Mediatheken wordt vrijdag 1 maart definitief afgerond. Maar bijna een jaar na het opheffen van de mediatheken blijkt dat de onlinebibliotheek - de digitale ingang tot informatiebronnen, hulpmiddelen en persoonlijk advies - onvoldoende wordt benut. Möhring kijkt daar niet van op. “Veel andere hogescholen gingen ons natuurlijk al voor in de overstap naar een 'digital first'-benadering. En steeds zie je dan dat het even duurt voordat iedereen de weg gevonden heeft naar de online beschikbare bronnen.”
De bestuurder gaat ervan uit dat er niet zozeer onvoldoende gebruik wordt gemaakt van de digitale bibliotheek, maar dat er nog veel meer gebruik van kan worden gemaakt. “De onlinebibliotheek is 24/7 open voor iedereen binnen Fontys. Er is een schat aan informatie te vinden en je kunt er terecht met vragen, die het team Kennis en Informatie graag zal beantwoorden.”
Dit team, dat is ondergebracht bij de dienst Onderwijs en Onderzoek, moet de zichtbaarheid en het gebruik van de digitale bibliotheek vergroten. Daarvoor gaan teamleden ondersteuning bieden aan de instituten en behoeften ophalen. Was het niet beter geweest om dit te doen voor het opheffen van de mediatheken? Volgens Möhring is dat ook gebeurd. “Dat gaf een beeld van hoe het op de verschillende plekken was georganiseerd. Vaak was dat historisch zo gegroeid en er waren best grote verschillen.”
Vaardigheden vergroten
Het team Kennis en Informatie gaat ook aan de slag met de informatievaardigheden van docenten en studenten. Deze moeten een vast onderdeel krijgen in het curriculum. Möhring: “Bij deze transitie hebben we de fundamentele keuze gemaakt om ons bij het ontwikkelen van kennisvaardigheden bij studenten te richten op de docent, daar waar vroeger vanuit mediatheken soms ook cursussen voor studenten werden aangeboden. We zien de docenten als degenen die primair deze vaardigheden overbrengen op hun studenten, op een manier die past bij de opleiding en de doelgroep. Met deze ronde willen we zorgen dat het aanbod van ondersteuning en professionalisering goed is afgestemd op wat docenten nodig hebben.” [Marieke Verbiesen]
Het nieuwe team Kennis en Informatie van de dienst Onderwijs en Onderzoek gaat zich bezighouden met de digitale collectie, onderzoekend vermogen, open leermaterialen en auteursrecht. “Dat betekent onder meer dat we in overleg met instituten een stevige basiscollectie van digitale bronnen aanleggen die tijd- en plaatsonafhankelijk toegankelijk is”, licht teamlid Marijke Trienekens toe. “Daarnaast helpen we docenten en onderwijsontwikkelaars bij het versterken van hun informatie- en onderzoeksvaardigheden en het omgaan met auteursrecht. Hiermee kunnen zij op hun beurt de onderzoekende houding van hun studenten stimuleren en ontwikkelen.” Het team is bereikbaar via bibliotheek@fontys.nl.
Wat een armoede! Het had én-én moeten blijven. Net zoals er nog (voorlopig) cash geld en digitaal geld is.
Ook diverse spellen zijn niet meer te lenen in de mediatheek, wat voor sommige studenten zeker een gemis zal zijn.
Daarnaast is je even verdiepen in extra literatuur minder aantrekkelijk geworden als je je ogen even rust wil geven (werken zonder scherm).
Studenten geven in de les aan dat ze inderdaad te kort in een bron kunnen kijken (30 minuten heeft men het over) als ze er al in kunnen omdat er maar enkele boeken digitaal beschikbaar zijn voor geheel Fontys.
Jammer dat het niet en-en is gebleven en er meer is gekeken en nagedacht hoe we de diensten van de mediatheek meer digitaal kunnen maken en minder fysiek. En dan een rustige transitie.
* Digital first betekent in de meeste gevallen 'digital only'. Heel veel bronnen die eerst in fysieke vorm beschikbaar waren zijn inmiddels niet meer aanwezig - ze zijn weggegeven, verkocht of zelfs weggegooid. Slechts een deel van wat voorheen fysiek aanwezig was is vervangen door digitale publicaties.
* Ter verduidelijking van het bovenstaande: niet alles dat voorheen beschikbaar was bestaat in digitale vorm, en als het wél bestaat heeft Fontys niet altijd het benodigde abonnement, of de benodigde licentie.
* Niet voor iedere student en medewerker is 'digital only' werken een reële optie. Denk hierbij aan studenten die zich de benodigde digitale middelen niet kunnen veroorloven. Ook lijkt over het hoofd te zijn gezien dat er studenten waren die dankbaar gebruik maakten van het feit dat van veel studieboeken een exemplaar stond in de mediatheek: zo konden zij de eigen aanschaf van die leermiddelen verspreiden over het jaar op een manier die voor hen betaalbaar was.
Daarnaast zijn sommige basisboeken niet goed genoeg digitaal beschikbaar. Als een hele hogeschool hetzelfde boek gebruikt, zul je genoeg exemplaren digitaal beschikbaar moeten hebben.
Daarnaast is het in de fysieke Studyhub in Eindhoven helaas niet meer zo dat een paar exemplaren niet-uitleenbaar aanwezig zijn. Het plaatsen van een paar poortjes op deze verdieping, zou daar een oplossing voor kunnen zijn.
Studenten willen ook gewoon in een boek kunnen bladeren. Digitaal lezen vraagt andere vaardigheden en materialen, én apps waarmee je kan annoteren. De student kan vanuit een digitaal boek niets opslaan, anders dan via kopiëren en plakken. Er kan vanuit de digitale boeken nu geen gebruik gemaakt worden van pdf-s waar je aantekeningen in maakt. Je hebt altijd meerdere schermen nodig als je digitaal wilt lezen en werken. Wat dat betreft zijn de nieuwe werkplekken in bijvoorbeeld R13 wel een vooruitgang.
De doelgroep waar ik het meest mee werk, de zij-instromers van de pabo in Eindhoven, klagen bij mij over het gebrek aan service. Ze konden voorheen boeken aanvragen en dan werden ze thuisbezorgd. Er werd gewerkt met meerdere mediatheken en bibliotheken (IBL). Dat werd zeer gewaardeerd. Ze vinden het fijn als in de Studyhub de nieuwste exemplaren ook fysiek aangeschaft worden, zodat ze daar kunnen studeren. Ze willen verschillende boeken naast elkaar open kunnen hebben, om bijvoorbeeld theorieën te vergelijken. Ze merken op dat dit moeilijker gaat met digitale boeken.
Om geïnteresseerd te raken in een boek, moet je het even kunnen vastpakken en doorbladeren. We zijn een kennisinstituut. Laten we in ieder geval plaatsen zoals de Studyhub koesteren en verrijken. Ik zou het CvB willen oproepen om boeken én digitaal beschikbaar te maken (zoals altijd al) én de basisboeken (boekenlijst) van elke opleiding en materialen voor het lesgeven ook fysiek beschikbaar te laten zijn op elke campus.
Dat studenten niet de weg naar de digitale bibliotheek weten te vinden lijkt mij logisch: ik ken in elk geval enkele opleidingen waar te weinig aandacht aan onderwijs in bronnenonderzoek gedaan wordt. Een boek zien is bovendien toch wat meer verleidend dan inloggen op de Fontysportal. Om maar te zwijgen over de vele steeds mooier vormgegeven boeken die uitgegeven worden.