De regels achter ons ontbijt

Een handboek van 800 pagina’s over Europees levensmiddelenrecht. Dat lijkt niet ieders cup of tea. “In tijden van corona verdient voedselveiligheid volop aandacht”, zegt onderzoeker Law & Ethics Bart Wernaart, een van de samenstellers van het EU Food Law Handbook.

Eigenlijk zouden we allemaal iets van levensmiddelenrecht moeten afweten, stelt Wernaart, die werkt bij Fontys Hogeschool Economie en Communicatie in Eindhoven.

“Deze rechtstak speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de EU. In de beginjaren werden uitspraken in levensmiddelenzaken van het Europese Hof (bijvoorbeeld rond import en export van voedsel) aangegrepen om de reikwijdte van de onderlinge vrijhandel te definiëren. Levensmiddelenrecht zat dus steevast op de eerste rij.”

Invloed uitoefenen op internationale regels
En dat is nog steeds zo. “Neem de coronacrisis. Stel dat die inderdaad is veroorzaakt door een onveilige voedselsituatie in Wuhan. Regelgeving rond bijvoorbeeld slachthygiëne is in Europa vrij uniform geregeld, met tal van kwaliteitsnormen.”

Maar ook alle voedselimport naar de Europese Unie, bijvoorbeeld uit China, moet idealiter voldoen aan dezelfde standaarden. “Dat toont de relevantie van de regelgeving die we beschrijven.”

Overigens vormt corona nog geen groot thema in het boek. Het maken van wetten duurt even en de lopende crisis heeft de tekentafels van de Europese wetgever nog niet bereikt.

“Het blijft echter essentieel om risico’s vooraf zo veel mogelijk uit te sluiten. Zaken als voedselhygiëne en -kwaliteit worden in de EU centraal geregeld. Dat schept duidelijkheid en vergroot de invloed die we kunnen uitoefenen op de mondiale voedselwetgeving.”

Het recht op voedsel
Het toonaangevende EU Food Law Handbook bestaat al langer maar wordt op basis van actuele ontwikkelingen geregeld herzien. “Er is flink gesleuteld aan deze editie”, zegt Wernaart, die samen met Bernd van der Meulen, onder meer professor EU Food Law aan de Universiteit van Kopenhagen, de bijdragen redigeerde van zo’n twintig internationale experts.

Daarnaast nam hij ook zelf de pen ter hand, bijvoorbeeld voor een hoofdstuk over een nieuw thema als ‘het recht op voedsel’.

“Veel lidstaten hebben het recht op een fatsoenlijke levensstandaard (waaronder voedsel) verankerd in hun grondwet”, licht Wernaart toe. “Dat betekent niet alleen dat hun burgers moeten kunnen beschikken over boterhammen, maar ook dat het voedsel veilig en kwalitatief goed is.”

Wernaart, die ook ethicus is, onderzocht in dit hoofdstuk het beleid dat EU-instanties erop nahouden als het gaat om dit fundamentele recht. “Mensen kunnen naar de rechter stappen om hun recht op voedsel te claimen. Dat speelt bijvoorbeeld bij de bed-bad-broodregelingen voor uitgeprocedeerde asielzoekers.”

Maar in de praktijk ligt dit nogal gevoelig. “Dan blijkt dat de Europese Unie als geheel niet zo warmloopt voor het recht op voedsel. Zo zie je dat de EU vaak tegenstemt bij internationale afspraken die dit recht moeten versterken. Dat houdt verband met de concrete verplichtingen die ermee gepaard gaan.”

Ook bruikbaar binnen Fontys
Ingewikkelde materie - toch benadrukt Wernaart dat ook Fontys-studenten hun voordeel kunnen doen met het EU Food Law Handbook. “Veel studenten lopen stage in de levensmiddelenindustrie en willen meer weten over technisch-juridische achtergronden.”

“Of meer naar de marketingkant: Wanneer mag je juridisch gezien beweren dat een product gezond of duurzaam is? Goed om zulke informatie nu in een toegankelijk overzicht bijeen te hebben. Het verhaal dat wij vertellen vind je niet zomaar op Wikipedia.”

Rode draad
Hoe moet het post-corona verder met onze bio-industrie? Hoewel dit thema buiten dit boek valt, wil Bart Wernaart nog wel wat kwijt over die hamvraag. “Als ethicus heb ik me daarin uitgebreid verdiept. Ik verwacht niet dat de regelgeving rond de bio-industrie snel fundamenteel verandert. Politieke en culturele aspecten ‒ bijvoorbeeld het economisch verdienmodel rond vlees en de manier waarop landen van oudsher met vleesvoorziening omgaan ‒ maken dat te ingewikkeld.”

Maar dat er op termijn dingen anders moeten, is evengoed duidelijk. Daarbij kan volgens hem een interessante rol zijn weggelegd voor de technologie. “Het perspectief verandert volledig als je voortaan ook rundvlees kunt gaan printen. Ook weer een interessante vervolgvraag voor de wetgever: Hoe ga je om met geprint eten en past dit wel binnen de bestaande regelgeving?”

Overigens heeft Wernaart een bijzondere band met dit handboek. “Toen ik vijftien jaar geleden Rechten studeerde liep ik stage op Wageningen University. Mijn stagebegeleider Bernd van der Meulen nam me op de allereerste dag mee naar een boekpresentatie. Het boek dat daar ten doop werd gehouden was de eerste editie van dit EU Food Law Handbook. En samen met Bernd maakte ik dus deze editie. Een rode draad kun je dat wel noemen.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]

Het EU Food Law Handbook verscheen bij Wageningen Academic Publishers. Het is hier verkrijgbaar.