Meer openbare biebs, Fontys houdt vast aan digitaal
Na een lange periode van bezuinigingen gaan er de komende jaren vele miljoenen euro’s extra naar openbare bibliotheken. In tegenstelling tot deze draai van de rijksoverheid zet Fontys juist haar koers naar een volledige digitalisering van de mediatheken voort.
Vanaf 2025 gaat de Bibliotheekwet in, wat betekent dat gemeenten de wettelijke taak krijgen om ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot een bibliotheek. Volgens de rijksoverheid geven openbare bibliotheken niet alleen toegang tot kennis en informatie, maar hebben ze ook een sociale functie, via ontmoetingen en debatten, workshops en trainingen, exposities en voorstellingen.
Daarmee keert de rijksoverheid op haar schreden terug. Jarenlang is er flink bezuinigd op openbare bibliotheken en zijn veel vestigingen verdwenen. Nu komen ze terug. Die groei gaat gelijk op met de uitbreiding van de online openbare bibliotheken.
Ook bij Fontys leeft bij sommige medewerkers en studenten nog altijd de wens voor een terugkeer van de mediatheken. Maar dat gaat niet gebeuren, laat het college van bestuur (CvB) van Fontys in een reactie weten. Volgens bestuurder Arian Steenbruggen zet Fontys zeer bewust en weloverwogen in op de digitale bibliotheek.
“Het plaatsonafhankelijk beschikbaar stellen en ontsluiten van kennisbronnen en media is een essentieel onderdeel van de realisatie van de ambities rond onderwijs en onderzoek binnen onze hogeschool. Fijn dat onze studenten ook meer mogelijkheden krijgen voor wat betreft een bezoek aan openbare bibliotheken.”
Gevoelig
De keuze van het bestuur om volledig over te gaan naar digitale mediatheken is destijds ingegeven door maatschappelijke en technologische ontwikkelingen en het feit dat studenten die nu instromen zijn opgegroeid in een samenleving waar informatie altijd en overal binnen handbereik is. Bovendien vraagt de steeds sneller veranderende arbeidsmarkt om professionals die kennis kunnen vinden, beoordelen en verwerken.
Niettemin ligt het verdwijnen van de mediatheken bij een aantal medewerkers en studenten nog altijd gevoelig. “Daar besteden we aandacht aan, maar niet door steeds weer uit te leggen waarom we hiervoor gekozen hebben. Dat hebben we al gedaan, en we staan volledig achter deze keuze”, aldus Steenbruggen. “Bij het overgrote deel van de medewerkers speelt deze emotie niet, zoals dat gaat.”
Het bestuur zegt liever vooruit te kijken, benadrukt Steenbruggen. “We hebben eerder aangegeven dat de digitale bibliotheek van Fontys veel meer en beter kan worden benut. Dat wil helemaal niet zeggen dat er nu geen of nauwelijks gebruik van wordt gemaakt. Integendeel. Maar het gebruik kan nog wel groeien. Daar werken we hard aan.”
Wennen
Om meer bekendheid te geven aan de digitale mediatheek worden berichten hierover verspreid via nieuwsbrieven, het intranet, de beeldschermen in de gebouwen en via informatie op de website van de digitale bibliotheek zelf. Op dit moment gaat het team Kennis en Informatie bij alle instituten langs om de dienstverlening af te stemmen op de wensen die er bij medewerkers en studenten leven.
“En natuurlijk moet iedereen ook even aan deze nieuwe voorziening wennen en er de weg in weten te vinden”, vult Steenbruggen aan. Dat blijkt wel uit het feit dat enkele medewerkers bij Bron hebben aangegeven dat de Fontys-abonnementen op digitale kranten nu ook zijn opgezegd. “Dit is niet het geval”, zegt Steenbruggen. “Digitale kranten zijn al enkele jaren beschikbaar via Fontys Finder.”
Dan is er nog een ander puntje van kritiek. Sommige medewerkers menen dat Fontys met het digitaliseren van de mediatheken een kans op verbinding mist. Of zoals de rijksoverheid zegt: openbare bibliotheken geven niet alleen toegang tot kennis en informatie, maar hebben ook een sociale functie, zoals het organiseren van debatten en bijeenkomsten. Met het opdoeken van de mediatheken is volgens critici deze kans verkeken.
Maatschappelijke positie
Het bestuur is zich volgens Steenbruggen zeer bewust van de rol die het kan en moet vervullen en doet dat op allerlei manieren. “Net als bij de openbare bibliotheken is verbreding van de functies van hoger onderwijsinstellingen volop in ontwikkeling. Een deel van de genoemde activiteiten is ook al terug te vinden binnen Fontys. Deze laten zich echter niet beperken tot specifieke ruimtes in de onze gebouwen.”
Daarmee bedoelt de bestuurder dat activiteiten niet per se samenhangen met een mediatheek. Ze somt op: “We hebben koffiecorners, plekken binnen gebouwen die geschikt zijn voor debatten, ruimtes met studieplekken, gewone zalen, een restaurant, et cetera. Op veel plekken is er vanwege de inrichting al als vanzelf voldoende activiteit. En soms kan dat nog wel ietsje meer van de grond komen.”
O, en dan nog dit: "het feit dat studenten die nu instromen zijn opgegroeid in een samenleving waar informatie altijd en overal binnen handbereik is". O ja? Informatie? Correcte informatie? Introducerende EN verdiepende teksten? Over alles? Gelooft men dat echt?
Hier wordt opnieuw impliciet gesuggereerd dat het bestaan van fysieke mediatheken met fysieke collecties onverenigbaar zou zijn met het bestaan van een digitale mediatheek met digitale kennisbronnen. Een onderbouwing met feiten en argumenten ontbreekt. Dat is ook niet zo verwonderlijk, omdat in werkelijkheid fysieke mediatheken heel goed samen kunnen gaan met een digitale mediatheek, zoals het verleden ruimschoots bewezen heeft. De gezamenlijke mediatheken boden in samenwerking met dienst O&O al meer dan 20 jaar een groot aantal digitale kennisbronnen aan, die vrijwel zonder uitzondering allemaal plaatsonafhankelijk beschikbaar waren voor alle studenten en medewerkers van Fontys. De meeste mediatheken boden bronnen deze op maat aan, afgestemd op de behoeften van de studenten en medewerkers van de opleidingen die ze bedienden.
Het verschil tussen de situatie voor en na opheffing van de mediatheken is niet dat fysieke collecties vervangen zijn door digitale collecties, maar dat de fysieke collecties zeer sterk zijn uitgedund en niet meer worden geactualiseerd en het aanbod aan digitale kennisbronnen nagenoeg gelijk is gebleven en deze momenteel niet meer op maat worden aangeboden.
De fysieke collecties die er nog zijn, zijn deels ook niet meer beschikbaar voor uitlening, omdat StudieHubs hun materialen alleen ter raadpleging aanbieden of uitsluitend mogen uitlenen aan studenten en medewerkers van de eigen campus. Daarnaast is de mogelijkheid om via Fontys boeken en artikelen bij bibliotheken elders in Nederland te lenen (extern IBL) sterk versoberd: alleen digitale tijdschriftartikelen mogen nog worden aangevraagd en dan ook uitsluitend voor docenten. In de zomer wordt geëvalueerd en zal de dienstverlening mogelijk geheel worden beëindigd. Kortom, zowel het aanbod aan kennisbronnen als de overige dienstverlening is ernstig verschraald.
"Fijn dat onze studenten ook meer mogelijkheden krijgen voor wat betreft een bezoek aan openbare bibliotheken.”
Waarom? Hebben fysieke bibliotheken met fysieke bronnen dan toch nut?
“Daar besteden we aandacht aan, maar niet door steeds weer uit te leggen waarom we hiervoor [het opheffen van de mediatheken - MH] gekozen hebben. Dat hebben we al gedaan"...
Uitleg is nooit gegeven. De keren dat ernaar werd gevraagd werd telkens geantwoord dat men er geen behoefte had om er over te praten.
“Dit [het opzeggen van Fontysabonnementen op digitale kranten -MH] is niet het geval”, zegt Steenbruggen. “Digitale kranten zijn al enkele jaren beschikbaar via Fontys Finder.”
Digitale kranten zijn niet beschikbaar via Fontys Finder. Weliswaar geeft Fontys Finder al enkele jaren aan dat digitale kranten via deze zoekmachine beschikbaar zijn, maar dat is in werkelijkheid nooit het geval geweest. Studenten en medewerkers dienen de krantenbank Nexis Uni rechtstreeks te benaderen. Verder zijn er nog een aantal andere abonnementen op kranten, maar de artikelen zijn niet ontsloten door Fontys Finder.
Fontys Finder wordt flink gepromoot binnen Fontys, maar de toegevoegde waarde van deze zoekmachine is veel geringer dan wordt gesuggereerd. De zoekmachine is onmisbaar voor het vinden van de locatie van fysieke boeken (die vervolgens meestal niet kunnen worden geleend) en voor het vinden van e-books. Fontys Finder zou verder handig kunnen zijn voor het vinden van tijdschriftartikelen, maar in de praktijk valt dit tegen, omdat door veelvuldig optredende technische storingen de gevonden artikelen te vaak niet geopend kunnen worden.
Tip aan gebruikers: gebruik Google Scholar voor het vinden van wetenschappelijke artikelen. Daarmee kunnen ook de grote Engelstalige tijdschriftendatabanken van Fontys doorzocht worden (wel even instellen).
Fontys Finder heeft weinig of geen toegevoegde waarde voor wie op zoek is naar statistische gegevens, bedrijfsinformatie, gedetailleerde marktrapporten, fiscale en juridische handboeken en tijdschriften, bouwkostenkengetallen, kranten, etcetera.