Fontys leidt groot onderzoek naar moreel slimme stad

We hebben er steeds meer mee te maken: technologie in openbare ruimtes. Niet iedereen is daar altijd blij mee. Om lokale bestuurders te helpen besluiten te nemen waar ook burgers achter staan, is Fontys een grootschalig onderzoek gestart in zes Nederlandse steden. “Dit is ongekend”, zegt Bart Wernaart, lector Moral Design Strategy.

Soms neemt een gemeente besluiten waar een deel van de bewoners het niet mee eens is. Denk aan camera’s op straat of algoritmes die fraudeurs opsporen. Sommige mensen voelen zich veiliger door dergelijke maatregelen van de overheid, andere voelen zich eerder in de gaten gehouden. Met enige regelmaat komen technologische toepassingen door de overheid negatief in het nieuws. Denk maar aan het toeslagenschandaal.

Wat kunnen decentrale overheden, zoals een gemeente, dan beter doen? Dat onderzoekt het Fontys-lectoraat Moral Design Strategy, waarvan Bart Wernaart lector is. “In dit onderzoek bouwen we voort op opgedane inzichten uit onze eerdere onderzoeksprojecten rondom ethiek, slimme technologie en verantwoord bestuur”, vertelt hij. “De komende vier jaar gaan we een strategie ontwikkelen die bestuurders helpt in hun besluitvorming om de slimme stad van de toekomst vorm te geven, en die burgers hierover laat meedenken. We hebben het dan over Moral Smart Cities.”

In het onderzoek hanteert de onderzoeksgroep een combinatie van methodes die al eerder is ontwikkeld door het lectoraat. De moral data city hunt-methode wordt op grote schaal ingezet. “We gaan hunts houden in zes grote steden: Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Eindhoven, Enschede, Zwolle, Den Bosch en Breda. Daarbij mogen burgers zelf aan de knoppen van de toekomst draaien. We combineren empirische ethiek met linguïstische data analyse. Zo weten we wat burgers wel en niet willen, en ook welke ethische profielen daarbij horen.”

Ethische profielen
Dat klinkt mooi, maar hoe werkt dat? “We hebben moral lab-toepassingen bedacht waarbij burgers in hun eigen stad nieuwe technologie kunnen uitproberen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld zelf in een VR-omgeving bepalen welke routes drones vliegen om een pakketje te bezorgen. Zo krijgen we een heel concreet beeld van wat burgers wel en niet prettig vinden en denken ze actief mee aan een toepassing waarvan ze weinig vanaf weten.”

Deze combinatie van methodes levert ethische profielen van burgers op waarmee lokale overheden op een maatschappelijk geaccepteerde manier nieuwe technologie kunnen inzetten in hun omgeving. Het lectoraat van Bart Wernaart is ervan overtuigd dat besluiten beter uitpakken als burgers inspraak hebben bij de totstandkoming ervan. “Hiermee geven we bestuurders handvatten en bieden we de burger een rol als co-ontwerper.”

Daarnaast onderzoekt het lectoraat ook de invloed van ethische commissies en het lokale debat in de media op de besluitvorming van bestuurders. Daarvoor trekt het lectoraat van Bart Wernaart op met dat van Daniëlle Arets van Fontys Journalistiek. “We willen weten op welke manier het advies van ethische commissies doorwerkt in de bestuurspraktijk en op welke manier lokale media een beter debat kunnen aanjagen rondom nieuwe technologie”, legt Wernaart uit.

Volgens de lector hebben de lokale media grote invloed op het publieke debat, maar weten ze niet altijd hoe ze techno-ethische cases goed kunnen modereren in de samenleving. “Door ook decentrale nieuwsredacties mee te nemen in ons onderzoek willen we ze mogelijkheden aanreiken waarop ze mensen op een genuanceerde manier kunnen informeren.”

Op grote schaal
Het lectoraat heeft een Raak Pro-subsidie van 90.000 euro voor maatschappelijk relevant onderzoek ontvangen. De onderzoeksgroep weet zich gesteund door een groot aantal partners, waaronder de zes deelnemende steden en kennisinstellingen in binnen- en buitenland. “De grote van dit onderzoek is ongekend”, zegt Wernaart. “Binnen ons lectoraat werken we al enige jaren aan de Moral Smart City, maar altijd op kleine schaal. Dat nu zoveel partners zijn aangehaakt, betekent dat er vertrouwen is in onze methode.” [Marieke Verbiesen]