De C van TEC: het creatieve brein

Fontys gaat voor de TEC-skills. Daarbij staat T voor Technology, E voor Entrepreneurship en C voor Creativity. Allemaal leuk en aardig, maar is ons brein er wel voor gemaakt om innovatief, ondernemend en creatief te zijn? Is het studentenbrein wel TEC-proof? En kan een brein getraind worden om meer innoverend, ondernemend en creatief te worden? Daarover schreef Eveline van Zeeland een drieluik. Vandaag het derde en laatste deel: de C van creativity ofwel het creatieve brein.

Er zijn 1001 definities van creativiteit, maar persoonlijk vind ik de definitie van neurobioloog Dick Swaab wel een hele mooie: creativiteit is het maken van nieuwe combinaties uit de enorme stroom informatie die tot ons komt. Deze nieuwe combinaties, ideeën, zijn de basis voor nieuwe ontwikkelingen in de kunsten, wetenschap en techniek.
Vanzelfsprekend is de één hierin beter dan de ander. Maar volgens Swaab zijn onze hersenen in het algemeen wel heel goed in het maken van die nieuwe combinaties. Hij noemt onze hersenen dan ook een ‘creativiteitsmachine’. Onze hersenen zijn hier zo goed in omdat creativiteit een belonend gevoel geeft. Vanuit een evolutionair perspectief zie je dat alles wat goed is voor ons voortbestaan, in de hersenen is gekoppeld aan een belonend gevoel: seks, eten, maar dus ook kunst, muziek en wetenschap. Immers, dat wat een belonend gevoel geeft ga je van nature meer opzoeken en vaker herhalen.

Er zijn meerdere wetenschappers die stellen dat je onderwijs niet kan of moet gebruiken om creativiteit te bevorderen, maar dat je onderwijs zo moet vormgeven dat het de creativiteit het minste remt. Wij zijn van nature creatieve wezens en kinderen komen als een vanzelfsprekendheid op de meest creatieve ideeën. Maar op de een of andere manier raken velen van ons die creativiteit langzaam kwijt in een schoolomgeving, wanneer we moeten gaan denken in rijtjes, procedures, stappenplannen en formats.

Saai
Creativiteit is nodig om verder te komen in het leven. Zonder creativiteit blijven we steeds in hetzelfde leef- en denkpatroon. Maar ondanks dat het een belonend gevoel geeft in de hersenen, komt creativiteit toch niet vanzelf. Je hebt ruimte nodig om creatief te kunnen zijn.
De schrijver Arthur Koestler stelt: 'Creativiteit is een leerproces waarbij leraar en leerling dezelfde persoon zijn'. In het onderwijs komt bij tijd en wijlen het vraagstuk terug of je als docent meer naast of meer voor de student staat. Respect en een veilige leeromgeving zijn termen die in deze discussie vaak vallen. Ik ben niet in het bijzonder een voorstander van het ene dan wel het andere spectrum, maar ik weet wel dat de keuze hierin van invloed is op de creativiteit van de student. Uit onderzoek blijkt namelijk dat een grote afstand tot de ‘macht’ een beperkende invloed heeft op de creativiteit. Immers, doen wat je gezegd wordt is iets heel anders dan de opdracht krijgen om zelf maar met een creatieve oplossing te komen. Dus, hoe groter de afstand tussen docent en student, hoe groter de kans dat de creativiteit geremd wordt.

En we willen natuurlijk dat onze studenten creatieve successen kunnen creëren. Er bestaat een aantal universele principes die volgens een neurowetenschappelijk perspectief de kans op creatief succes vergroten. In andere woorden, principes die ‘lekker liggen’ in ons brein. Eén van deze principes is het uitvergroten van de essentie van iets of iemand. Denk maar eens aan wat een goede cartoonist doet. Een andere techniek is gebruik maken van de kracht van herhaling; neem het prachtige werk van de Nederlandse kunstenaar Maurits Cornelis Escher. Of het principe van het benadrukken van het contrast, zoals de Rotterdamse kubuswoningen in contrast staan met de rest van de Rotterdamse bebouwing.
Die principes gelden in de wereld van de kunst, maar net zo goed in de wereld van (technische) ontwikkeling. Het zwart-wit denken, even los van de nuance, is een goede methode om richtingen en invalshoeken scherp te krijgen en om van daaruit creatieve sprongen te maken. Zwart-wit is makkelijk voor je brein; nuance is een stuk lastiger. Dus wanneer je je brein creatieve sprongen wilt laten maken, scoort de zwart-wit-tour meestal beter dan de vijftig-tinten-grijs-tour.

Kantoorspeeltuin
Natuurlijk helpt de omgeving waarin je verkeert ook een handje. Gedragseconoom Dan Ariely beschrijft in zijn zeer aan te bevelen TED-boek Payoff een situatie bij Zappos, een online schoenen- en klerenwinkel uit Amerika waar werknemers zelf hun kantooromgeving mochten vormgeven en daarbij aangemoedigd werden om lekker los te gaan:
'They decorate their cubicles in all kinds of wonderful, adventurous ways. Stuffed animals hang from ceilings; balloons are everywhere; the company looks like a cross between a party supply store and a toy shop, all in the service of fostering employees’ sense of individuality and creativity. You might think that only little kids are motivated by this kind of environment. But the truth is that we never really grow up. A creative space, coupled with a kind word, genuine appreciation, the feeling of progress and achievement – the forces that motivate us are the same throughout our lives. In the adult world companies are pseudo-parents, and they can be nurturing or quashing, enlightened or limiting.'

Wij docenten zijn de pseudo-ouders van onze studenten, en wij geven hun omgeving vorm. Voor creatief doen, denken en zijn, is niet per definitie een smashing omgeving nodig: wanneer de fysieke omgeving niet veranderd kan worden, dan kan de mentale omgeving dat nog altijd wel.
Of je zou kunnen kiezen voor een seamless learning-strategie. Seamless learning, het modernere zusje van blended learning, gaat ervan uit dat we op meerdere plekken leren (op school, in het museum, wanneer we op Netflix een documentaire kijken, et cetera) en heeft als doel die verschillende wijzen en plekken van ervaringsgericht leren zo naadloos mogelijk op elkaar aan te laten sluiten. Er wordt gesteld dat een seamless learning-strategie in het bijzonder geschikt en noodzakelijk is voor het leren van 21st century skills, zoals creativiteit. Dat wat je binnen de schoolmuren niet kunt bereiken met je studenten, moet je buiten de schoolmuren laten plaatsvinden.

Empathie
Creatief zijn doe je in het innovatieve zuiden niet alleen; dat doe je in verbinding met anderen. Voor co-creatie is niet alleen een creatief brein nodig, maar ook een empathisch brein. Immers, hoe kunnen we in verbinding staan met de ander wanneer we ons niet kunnen verplaatsen in de ander?
Voor dat kunnen verplaatsen in de ander heb je spiegelneuronen in je hoofd. Spiegelneuronen spiegelen het gevoel van de ander, waardoor het net is alsof jij die zelf ervaart. Spiegelneuronen zorgen er dus voor dat je je verdrietig gaat voelen wanneer je iemand ziet huilen, en dat je juist blij wordt wanneer je iemand ziet lachen. In de les vraag ik mijn studenten bijvoorbeeld altijd een momentje naar mij te glimlachen, wat ze (geloof het of niet) ook echt altijd doen. Vervolgens bedank ik ze voor het prikkelen van de spiegelneuronen in mijn hoofd waardoor ze mij een beetje meer blij hebben gemaakt. Immers, zien lachen doet lachen.
Dit raakt de essentie van co-creatie: je realiseren dat jouw state of mind van invloed is op die van de ander, en die wisselwerking zo beïnvloeden dat er een positieve flow ontstaat. Dat wil niet zeggen dat je geen kritiek mag hebben op de ideeën van de ander. Sterker nog, het is voor een effectieve co-creatie juist heel belangrijk dat je dat wel hebt. Belangrijk is vooral dat je die kritiek uit op een manier die de ander prikkelt een oplossing te bedenken voor het door jou aangekaarte probleem. Noem het ‘kritiek uiten met een glimlach’, zo je wilt.

Dat geldt voor ons onderwijs net zo goed: wanneer we de relatie docent-student zien als een proces van co-creatie, en dat is wel waar we langzaam naartoe gaan, dan heeft dit ook impact op de manier waarop we elkaar van feedback voorzien. Meer positiviteit en minder stress doet het heel goed voor het creatieve brein (met name stress is in de hersenen een echte creativiteits-killer). Daarbij is uitgaan van ‘a little less conversation, a little more action’ zeker geen verkeerde.
 

Dit was het laatste deel van het drieluik ‘TEC in het brein’. Alle drie gingen uit van het credo dat je met neurowetenschappelijke inzichten meer kan leren over de TEC-skills in het brein, en dat je die inzichten vervolgens kan toepassen om een meer innovatieve, ondernemende en creatieve mindset te bevorderen. Lukt dat bij iedereen in dezelfde mate? Nee, zeker niet. Maar dat zou ook niet het criterium moeten zijn. Het gaat om het creëren van de juiste omgeving en van de juiste cultuur waarbinnen eenieder – docent en student – een optimaal trainingsklimaat treft om de hersencellen zo te trainen dat meer innovativiteit, ondernemerschap en creativiteit het gevolg is.

Eveline van Zeeland is Associate Lector Smart Marketing & Strategie bij FHMM. Zij studeerde Algemene Economie en Psychologie en heeft zich de afgelopen jaren gespecialiseerd in neuromarketing.

Eerder verschenen:
deel 1: de T van Technology ofwel het innovatieve brein en
deel 2: de E van entrepreneurship of beter: het ondernemende brein.