Weg met die traditionele toetsing

Toetsing is prima. Maar liever niet via toetsen. Een student leert het beste door te doen. De docent moet daarbij begeleiden, prikkelen en kennis blootleggen en tijdens dat hele proces beoordelen. Erdinç Saçan, docent Fontys Hogeschool ICT, legt in onderstaande opinie uit waarom zijn opleiding zo enthousiast is over deze manier van studenten opleiden.   

Waarom ben je docent geworden? Iedereen heeft zo zijn redenen, maar wat je vaak hoort is dat docenten graag kennis delen, jongeren klaarstomen voor het echte leven en nog een heleboel andere, legitieme, mooie redenen. Hoe werkt het in de praktijk? Vaak zien we dat een docent voor een groep zijn verhaal vertelt, al dan niet interactief. Willen docenten hierin wel verandering brengen? Willen ze wel een meer coachende rol aannemen of staan ze nog steeds liever voor de klas te oreren?

Docenten staan voor de klas te zweten om hun verhaal over te brengen aan een generatie die ongeduldig is, snel resultaat wil en het gewend is om te swipen, skippen en surfen. Het concentratievermogen is laag en een docent moet springen, dansen, zingen en grapjes maken om de aandacht vast te houden.

Stop met tentamens
Maar moet een docent wel een verhaal houden en veertig slides wegwerken met het idee dat een student daarvan leert? Er zijn gelukkig vele andere, bewezen manieren.

Start met de verandering door te stoppen met tentamens. Je wilt geen professionele tentamenmakers opleiden, maar professionals. Dat vraagt tegelijk om een andere didactiek, waarin studenten actiever leren.

Sinds 2013 hebben we bij Fontys Hogeschool ICT de traditionele toetsen geschrapt en nog steeds krijgen wij soms studenten binnen die aangeven: 'Ik zou graag een toets willen maken'. 

Blijkbaar zijn het op de middelbare school al professionals geworden in het maken van toetsen. Meewerken aan een projectgroep of het bijhouden van een portfolio is voor hen uit de comfort zone.

Intelligentie in modaliteiten
Wat test je eigenlijk met een toets? Howard Gardner’s theorie van meerdere intelligenties onderscheidt intelligentie in verschillende ‘modaliteiten’, in tegenstelling tot een algemene vaardigheid. Deze omvatten muzikaal-ritmische, visueel-ruimtelijke, verbaal-linguïstische, logisch-wiskundige, lichamelijk-kinesthetische, interpersoonlijke, intrapersoonlijke, naturalistische, existentiële en pedagogische vaardigheden.

Gebaseerd op twee decennia hersenonderzoek suggereert de theorie dat we al deze competenties in verschillende mate hebben. Traditionele papieren examens en gestandaardiseerde tests meten echter specifieke modaliteiten zoals verbaal-linguïstisch of logisch-wiskundig.

Dit geeft veel studenten, met name de artistieke, atletische en sociale, het gevoel dat ze niet intelligent zijn. Maar de realiteit is dat hun specifieke type intelligentie eenvoudig niet wordt gemeten (Gardner, 2014).

Goed op weg
Eric Slaats, Associate Lector van Fontys Hogeschool ICT zegt: 'Wij zijn niet tegen toetsing, wij zijn tegen toetsen'. Hoe toetsen we dan wel? Wij toetsen met behulp van assessments, zo vaak mogelijk. We maken hierbij gebruik van tools, zoals Feedpulse (een app in de elektronische leeromgeving), om de student de ontvangen feedback die ze mondeling van de docent hebben gekregen, te noteren.

Docenten reageren hierop en kunnen voortgang aangeven via emoticons. Een glimlach betekent 'Goed op weg!' en een huilend gezichtje 'Wakker worden, je kunt het beter, kom op!'. Daarnaast geven de studenten ook emoticons aan hun eigen functioneren.

Vaak zien we in de praktijk dat studenten zichzelf minder positief ‘beoordelen’ dan de docent. Misschien doordat ze bescheiden zijn of bescheiden willen overkomen. Het vooroordeel dat soms bij docenten speelt dat een student zichzelf altijd een hoge beoordeling zou geven, zien we niet in de praktijk.

Assessment gaat over het verzamelen en interpreteren van informatie over het leerproces enerzijds, en de prestatie van de student anderzijds. Tijdens feedbackgesprekken komt de student te weten in welke mate hij vooruitgang boekt en waar hij staat binnen het ontwikkelingstraject.

Dit vraagt dat de student open staat voor feedback en zelf ook continu constructieve feedback zoekt, om deze vervolgens te gebruiken als start of als monitoring van zijn leerweg. Feedback ontlokt bij studenten de drive om te leren en te blijven leren. Op deze wijze is elk assessment-moment ook een leermoment (Dochy, 2018).

Vaardigheden
Maar daar hoort wel een andere didactiek bij dan het model waarin de docent staat te zenden voor de klas. Tony Wagner, een bestsellerauteur en onderwijsdeskundige, zegt in zijn boek Creating Innovators: 'We blijven geloven dat school vooral draait om het verwerven van inhoudelijke kennis. We benadrukken het belang van vaardigheden te weinig. Wat wordt getest, is wat wordt geleerd.' (Wagner, 2014).

Bij ons model met assessments hoort het concept learning by doing. Een mens leert het beste door te doen, bezig te zijn en zelf oplossingen te vinden. Zodoende ontdekt een student ook dat hij sommige basis skills moet hebben om verder te gaan. De rol van de docent is om kennis bloot te leggen. Leren door te doen, betekent dingen uitproberen, hypotheses formuleren en testen.

Maar een student kan dit niet zomaar gaan doen. De docent moet er zijn om hem naar de juiste ervaringen te begeleiden. De leraar moet er ook zijn om de vragen van een student te beantwoorden, of tenminste om naar zijn vragen te luisteren en misschien manieren te suggereren waarop hij het antwoord zelf zou kunnen ontdekken.

Nieuwsgierigheid komt van dingen uitproberen, af en toe falen, van uitleggen waarom, en van opnieuw proberen. Assessments zijn een uitstekend hulpmiddel hierbij, en ze vervangen tentamens. Daarmee verdwijnt teaching to the test.

Weerstand docenten
Als wij door andere hogescholen worden uitgenodigd om een verhaal te vertellen over ons didactisch model, dan zien we de grootste weerstand bij docenten die gewend zijn om op een bepaalde manier les te geven en die weinig vertrouwen hebben in de studenten. Als je beren op de weg wilt zien, zie je ze ook.

Verandering in lesgeven heeft ook tijd nodig. Ad Vissers, directeur van onze opleiding Fontys Hogeschool ICT zegt daarover: 'Ik wil geen revolutie, maar een evolutie'. Neem de tijd en verander stap voor stap. Begin bij het makkelijkste onderdeel en vervang toetsen door assessments. En studenten? Die kunnen snel schakelen en na een korte ontwenningsfase gaan ze hard aan de slag met uitdagingen die we hebben voorgeschoteld.

Erdinç Saçan geeft les aan Fontys Hogeschool ICT en is dolenthousiast over hackathons en over uitlegvideo's op YouTube. 

Dit opinie-artikel van zijn hand is op 9 januari 2020 ook gepubliceerd in ScienceGuide