Wat doet het hoger onderwijs tegen bullshitbanen?
Bullshitbanen. Ook in het hoger onderwijs komen ze voor. De vraag is: wat doe je eraan? Althans, dat is de vraag die Fontys-docent en onderwijskundige Edwin Schravesande opwerpt in onderstaand opinieartikel.
Collega BEZB stuurde een interessant artikel door van HvA docent Jacob Eikelboom met als titel: ‘het wemelt op de HvA van de bullshitbanen’. Dat was een goede leestip. Het is alleen al lekker voor ons zelfvertrouwen om een inkijkje te krijgen in een andere hogeschool waar ze blijkbaar ook wel eens worstelen met verandering.
Eikelenboom schrijft: '…het wemelt op de HvA van de projectleiders, projectmanagers, projectmedewerkers, communicatiemedewerkers, communicatiespecialisten, communicatiemanagers, hr-managers, hr-medewerkers, onderwijsadviseurs, -specialisten en -ontwikkelaars, begeleiders, secretarissen, uitvoerders en natuurlijk coaches, verdeeld over een stuk of drie management- en bestuurslagen.… Banen die soms zo ver van het onderwijs af staan, dat een student of docent niets zou merken als die baan niet meer zou bestaan.
Het is niet zo dat ik dit stuk hier aanhaal om Fontys collega’s met vergelijkbare functietitels eens even lekker te roasten. Zo komt het natuurlijk wel over door de beledigende term ‘bullshitbaan’. Ik vind dat woord toch bruikbaar, omdat het zo helder is uitgewerkt door de onvolprezen David Graeber in zijn beroemde essay (en later ook in een boek).
Graeber schetst een maatschappij waar mensen steeds nieuwe functies blijven ontwikkelen om elkaar bezig te blijven houden met allerlei abstracte doelstellingen, zonder dat duidelijk is of we ook echt beter worden van al die nieuwe complexiteit. Vreemd genoeg blijven juist die abstracte onduidelijke functies in stand als organisaties moeten bezuinigen. We snijden liever in concrete uitvoeringstaken, dan is het in ieder geval duidelijk wat de schade is. Dat is wat Eikelenboom nu om zich heen ziet gebeuren bij zijn opleiding aan de HvA.
We moeten in het hoger onderwijs meer terug naar de kern van ons werk. Of met Steven Covey: “The main thing is to keep the main thing the main thing”. Maar dan komt wel direct de vraag naar voren: wat labelen we dan als ‘the main thing’, en wat als ‘bullshitbaan’?
Ook Graeber worstelt met die vraag: ‘ik ben een antropoloog, dat is ook een heel abstract beroep. Wie ben ik om te oordelen over wat voor banen wel of niet belangrijk zijn?’ Maar er is wel één objectieve manier om een bullshitbaan vast te stellen, namelijk door zelfrapportage. Schrikbarend veel mensen vinden hun eigen werk weinig relevant.
Zichtbaar
Mensen ploeteren om betekenis te vinden in hun werk. Dat betekent niet alleen dat werk relevant moet zijn, maar ook dat die relevantie voor anderen zichtbaar moet zijn. Als docent kennen we dat probleem gelukkig niet zo. We mogen onderwijs maken en jonge mensen helpen. Als studenten het onderwijs dat wij maken niet bijster interessant vinden of als ze niet echt open staan voor onze hulp, dan wordt die afhoudende houding netjes door het systeem gesanctioneerd met lagere cijfers en minder studiepunten. Hoe mooi is dat, een baan met relevantie-garantie!
Vergelijk dat eens met iemand die aangesteld is als – ik noem maar een denkbeeldig voorbeeld – functionaris gegevensbescherming. Die functie is moeilijk terug te brengen tot iets wat je concreet moet maken, maar heeft werkwoorden nodig met meer lettergrepen: implementeren, faciliteren, communiceren. Dan kunnen we als docenten gaan lopen mopperen dat we niet echt begrijpen waar al die FTE’s voor nodig zijn, maar dat wij het niet begrijpen, dat is de hele clou van zo’n functie. Er is veel inzet nodig om mensen iets uit te leggen wat ze niet uit zichzelf willen weten en gedragsverandering af te dwingen zonder duidelijke sancties.
Ik denk dat het allemaal wel wat minder kan met al die beleidsprogramma’s, procesmodellen, toolboxen, netwerken en nieuwsbrieven. Maar als die communicatieve wolligheid komt ook voort uit het idee dat je beleid moet verkopen in plaats van zomaar doordrukken, het idee dat docenten altijd overal van overtuigd moeten worden voordat je ze ook maar een klein beetje in beweging krijgt.
Dus ja: we moeten terug naar de kern van ons werk. Maar, met Johan Cruijff: “Het is niet eenvoudig om dingen eenvoudiger te maken”.
En dan heb ik nog een vraag, juist voor docenten. Zou het kunnen zijn dat al die existentiële verwarring waar de bullshitbaan-houders onder gebukt gaan ook z’n wortels heeft in de opleiding die die mensen hebben gevolgd? Misschien komt dit alles wel voort uit de abstracte concepten waarmee we studenten in het hoger onderwijs voeden, de specialisaties waarvoor we ze laten kiezen en de distantie die we ze aanleren onder het mom van onderzoekend vermogen. Misschien is onze academische manier van kijken naar de wereld wel één van de oorzaken van de bullshitepidemie.
Er zijn veel studenten in het hoger onderwijs die in mijn optiek beslist de intelligentie en het doorzettingsvermogen hebben om het niveau aan te kunnen, maar die gewoon niet goed zien waar al die beschouwelijke denkkaders voor nodig zijn. Als HBO zijn we constant bezig om studenten mee te zuigen in een cultuur waar abstract denken centraal staat. Maar is dat wel altijd de goede richting? Vinden we het normaal dat studenten een strategisch plan schrijven voor een bedrijf, als ze in hun persoonlijke ontwikkeling nog niet eens ver genoeg zijn om op een professionele manier de telefoon op te nemen?
Het helpt denk ik om studenten een missie mee te geven: for society. We moeten studenten uitdagen om niet te blijven hangen bij abstracte noties over ‘purpose’, maar ze juist confronteren met concrete vragen: wat kan jij beter dan anderen, wie kan je daarmee helpen en wat ga je samen maken?
En misschien moeten we meer ruimte laten voor andere paden. Wat mij betreft is het prima als een student toch liever banketbakker wil worden of op een andere manier op zoek gaat naar een leven waar je niet dagelijks struikelt over vervreemdende abstracte taakstellingen.
Edwin Schravesande is onderwijskundige en docent sportmarketing bij FMC