Problemen met problemen
In het hoger onderwijs leiden wij studenten op om complexe problemen op te lossen. Maar er zijn problemen met problemen, drie om precies te zijn.
Het eerste probleem is dat het geformuleerde probleem vaak niet het echte probleem is. Als er bij een bedrijf sprake is van een omzetdaling, dan is de voor de hand liggende reactie dat er een marketingactie wordt bedacht om de omzet weer op peil te brengen. Maar de omzetdaling hoeft niet het echte probleem te zijn, de omzetdaling is veelal een symptoom. Het echte probleem is dan bijvoorbeeld dat B-klanten niet doorgroeien naar A-klanten.
Het tweede probleem is dat we denken dat we leren problemen op te lossen door problemen op te lossen. Maar voordat we het probleem kunnen oplossen, is specifieke kennis van en ervaring binnen het vakgebied noodzakelijk. Om bijvoorbeeld goed te leren schaken is het noodzakelijk de spelregels te kennen en te oefenen met schaakpuzzels.
Het derde probleem is dat we problemen zien als iets onwenselijks. Het woord ‘probleem’ geeft een soort schrikreactie in onze hersenen. Maar bekijk het positief. Een ondernemende schoenenverkoper ging naar een Afrikaans land en zag dat niemand op schoenen liep. Teleurgesteld kwam hij terug naar Nederland en zei: ‘Ik heb een probleem. Niemand draagt daar schoenen, dus ik kan daar nooit schoenen verkopen!’. Een andere schoenenverkoper ging een jaar later en kwam terug in Nederland en zei: ‘Dit is geweldig! Er loopt nog niemand op schoenen. Ik kan daar heel veel schoenen gaan verkopen!
Boudewijn Raessens is associate lector AI in Business bij FEC.
We spreken daarom in onze context daarom ook liever over vraagstukken of challenges / uitdagingen dan over problemen. Dat nodigt meer uit en vraagt vooral om mogelijke oplossingen of antwoorden. Studenten leren zeker niet om problemen oplossen door alleen maar problemen op te lossen. Vraagstukken zijn echter wel een vertrekpunt om vanuit een authentieke context (werkveld, eigen context) gemotiveerd te worden om tot goede antwoorden of oplossingen te komen. Ze geven een context waarin het oplossen of zoeken naar antwoorden op een vraagstuk juist het leerproces versterkt. Dit moet je echter wel heel goed begeleiden en ondersteunen en dus ook je kennis en netwerk als expert met studenten delen op het moment dat ze helder hebben wat ze nog niet weten om dit vraagstuk op te lossen. Door bijvoorbeeld een model als Design Thinking te gebruiken en studenten mee te nemen in deze fase ga je bijvoorbeeld in de eerste fase echt op onderzoek uit en ontdekken wat alle aspecten van het probleem of vraagstuk zijn. In de waarde van deze fase zien en laten ervaren zit echt jouw meerwaarde als begeleider. Hier kun je ook methodieken werkwijzen voor aanrijken. Zo heeft iedere stap in het model zijn waarde waardoor het leren tijdens het zoeken naar een antwoord of het oplossen van een vraagstuk optimaal is. Hier zijn natuurlijk meer modellen afhankelijk van het type vraag en leerproces. Misschien is het allerbelangrijkse wel het formuleren van het vraagstuk. Uitdagend genoed, passend bij de complexiteit die je van een student vraagt in de fase van de opleiding, authentiek, het liefst met een echte opdrachtgever, een vraagstuk waarop niet maar één antwoord mogelijk is, enz. Dus zeker niet zomaar problemen oplossen door problemen op te lossen, maar we moeten heel goed nadenken over het inrichten van de juiste leeromgeving daarvoor.