Theatermaker Jonkergouw: “Omhels je duisternis”

Tijdens zijn studie Nederlands aan Fontys Lerarenopleiding Tilburg was hij ‘doodongelukkig’. Maar aan die zwarte jaren met depressies en een korte psychose geeft Boy Jonkergouw in het theater juist een positieve zwengel: “Ook in nare ervaringen zit een mooi verhaal.”

“Ik voelde me nooit verbonden met die studie - in die zin is mijn relaas geen reclame voor Fontys”, zo waarschuwt Jonkergouw (44) in zijn Tilburgse kantoor. “Ook toen al wilde ik het theater in, maar ik werd als twintigjarige door mijn ouders gepusht ‘een vak te leren’.” Na een vruchteloze auditie bij de Toneelacademie in Maastricht werd dat beoogde beroep een docentschap Nederlands.

Grenzeloos
Zijn verblijf bij FLOT was een periode vol hobbels, die na welgeteld zeven jaar toch nog succesvol werd afgerond. “Een compleet grenzeloos tiepje was ik, vol ongeleide energie en psychisch gezien niet gezond. Daar stond ik dan als wankele, kwetsbare jongen, oog in oog met zo’n vmbo-vechtklas. Achteraf denk ik: De enige reden waarom ik overeind bleef was dat ik volop aan het toneelspelen was.”

Onvermijdelijk kwam de worsteling met zichzelf - in de studie en daarbuiten - tot een uitbarsting. “Na anderhalf jaar belandde ik in een crisis, wat zich uitte in depressies en een psychose. Niet alleen qua studie zat ik op een plek waar ik me totaal niet thuis voelde - ook in mijn leven als twintiger.”

Negatieve gevoelens toelaten
Je studententijd is er een om te shinen, zo is het algemene beeld. Naast de studie is er alle ruimte om jezelf te ontdekken en je te bewegen langs de lat van leuk-leuker-leukst. Echter, dat gold dus niet voor Jonkergouw die zich er allerminst over verbaast dat studenten geregeld klagen over stress en somberheid:

“We worden opgevoed met succesplaatjes, op school en op sociale media. Zodra het ietsje minder gaat, zien we dat al snel als falen.” De beleving van veel jongeren: Als je ongelukkig bent, doe je blijkbaar iets verkeerd. “Maar iedereen gaat weleens door een dal. Erken dat en schaam je niet voor je negatieve gevoelens. Kijk ernaar met liefde. Duisternis die je deelt wordt direct een stuk lichter.”

Volgens Jonkergouw hoeven studenten die worstelen met somberheid zich niet te verstoppen. “We zien een persoonlijke crisis vaak als tijdverlies. Maar geef zulke gevoelens juist wél tijd en ruimte. Een crisis kan je uiteindelijk een stuk dichter bij jezelf brengen.”

Humor
Zijn eigen strijd goot Boy Jonkergouw vanaf 2000 in een strakke vorm, die van theater. “Nog tijdens mijn studie begon ik met twee vrienden het gezelschap Koning Carlos, waarmee we de eerste stappen zetten in het professionele theatercircuit. We deden alles zelf: schrijven, spelen, regisseren en produceren.”

In latere solostukken als De Missionaris en Woest leunde hij sterk op zijn ervaringen in de psychiatrie. “Als theatermaker dacht ik veel na over een manier waarop je depressie en psychose kunt behandelen zonder je publiek af te schrikken. Humor is daarbij een prima middel - het maakt dat mensen een open blik houden.”

“Iemand in een psychose of depressie is enorm kwetsbaar. Wanneer je dat extra uitvergroot en vertelt hoe erg het allemaal is, werkt het averechts. Mensen kijken liever weg. Als je echter focust op de humor en absurditeit van zo’n loodzwaar gegeven, is er altijd wel iemand in het publiek die gaat grinniken.”

Spelen met ervaringsdeskundigen
Humor was een medicijn dat niet alleen voor hem zelf werkte. Via een project van GGz-instelling Reinier van Arkelgroep in Den Bosch ging Jonkergouw als regisseur aan de slag met tien schizofreniepatiënten.

“Psychiaters waarschuwden: ‘Zet zulke mensen niet op een podium - dat triggert dingen die je niet in de hand hebt’.” Het tegendeel gebeurde. “Patiënten namen juist meer afstand van hun problematiek, waardoor het voor hen makkelijker werd om ernaar te kijken, ook in therapiesituaties.”

Afstand nemen van jezelf - wie weet is dat exact de reden waarom Jonkergouw zelf zo veel op heeft met theater. “Als puber was ik hartstikke bleu, een slakje dat nooit buiten zijn huisje kwam. Totdat ik als zestienjarige werd gevraagd voor een rol in een schoolvoorstelling. Er gebeurde iets… Het podium is een manier om uit jezelf te treden en op een andere manier gezien te worden.”

Dutchbat-veteranen
Zijn theaterwerk met bijzondere doelgroepen brengt hem in 2018 op het spoor van drie Dutchbat-veteranen met posttraumatisch stresssyndroom. “Over hun inzet tijdens de oorlog in Bosnië maakte ik de voorstelling Met open ogen, die vooral handelt over het onverwerkte verdriet waarmee de mannen eenmaal terug in Nederland worstelden.”

De acteerprestaties van ‘ervaringsdeskundigen’ mogen dan een therapeutische functie hebben; dit is nooit het voornaamste doel. “Als regisseur wil ik gewoon sterke voorstellingen maken. Je moet mensen niet laten wegkomen met matig acteerwerk omdat ze het psychisch moeilijk hebben.”

Gevaarlijke namen
Door het succes van Met open ogen vroeg PAX (stichting die internationale vredesprocessen wil bevorderen, red.) aan Jonkergouw om een voorstelling te maken over de val van Srebrenica, komende zomer een kwart eeuw geleden. In de nasleep daarvan werden ruim 8.000 moslimmannen ‒ die formeel onder de bescherming van Dutchbat vielen ‒ door Bosnisch-Servische troepen gedood.

Jonkergouw: “De dochter van een vermoorde Bosniër staat straks samen op het podium met een Dutchbatter. In het stuk behandel ik de impact die deze gebeurtenis op beiden heeft gehad.” Ook professionele acteurs als Jolijn Henneman (onder andere Goede Tijden, Slechte Tijden) en Mike Weerts (Dummie de Mummie) hebben hun medewerking toegezegd.

Gevaarlijke namen, zoals de productie is gedoopt, gaat in december in Utrecht in première. Jonkergouw, die momenteel schrijft aan het stuk, is zich bewust van het heftige verhaal: “De wisselwerking tussen deze tegenpolen - een Bosnische vrouw en een voormalige Nederlandse soldaat - is geweldig spannend. Maar die twee hebben iets essentieels gemeen, allebei voelen ze zich intens in de steek gelaten. Ik schrijf óók vanuit dat perspectief.”

“Ik realiseer me dat dit verhaal zo pijnlijk is dat je er altijd weerstand mee oproept, welk standpunt je ook kiest. Een belangrijke reden om deze voorstelling te maken is het hoogsteigen verhaal van twee echte mensen. Een genocide met 8.000 slachtoffers, dat blijft een abstract gegeven. Maar nu krijgen directbetrokkenen een gezicht, en vertellen ze een minutieus verhaal.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]