'Stop strijd om studenten en richt pijlen op techniek'

Er moet meer stabiliteit komen in de bekostiging van het hoger onderwijs. Het huidige stelsel geeft een perverse prikkel om te concurreren en steeds meer studenten te werven. Daarbij levert het hoger onderwijs te weinig technici, verpleegkundigen en leraren, waar juist zo’n behoefte aan is. Met name naar techniek moet meer geld. Maar wel ten koste van andere sectoren. 

Dat staat in het rapport van Commissie Van Rijn, dat vandaag verscheen. Op verzoek van minister Hoger Onderwijs Ingrid van Engelshoven lichtte de commissie de bekostiging van het hoger onderwijs door. Fontys-bestuurder Nienke Meijer reageert teleurgesteld op het rapport: "Jammer dat dit de hoofdlijn is. Dit levert alleen maar discussie op."

Het hoger onderwijs groeide van 2011 tot 2018 met 30 procent, waarbij een derde van die groei komt van buitenlandse studenten. De hoge instroom leidde tot werkdruk onder docenten, de ratio docent/student verslechterde, het ging ten koste van onderzoek en Van Rijn zet ook vraagtekens bij de hoge aantallen buitenlandse studenten. 

Minder variabel
Van Rijn pleit voor meer rust in de bekostiging. Verhoog het vaste gedeelte van de bekostiging die instellingen krijgen en verlaag het variabele stuk (die afhankelijk is van het aantal studenten), is een van de adviezen in het rapport. Dat vermindert ook de concurrentie tussen instellingen en de drive om allerlei nieuwe, ‘hippe’ (internationale) opleidingen te starten, die weliswaar studenten trekken, maar niet nodig zijn voor de arbeidsmarkt.

De commissie wil daarom ook een hogere drempel opwerpen voor instellingen om nieuwe opleidingen te beginnen. Onder meer door het financieel onaantrekkelijker te maken door instellingen zelf te laten opdraaien voor de bekostiging van het eerste jaar. De Vereniging Hogescholen laat al weten daar niet blij mee te zijn. Zij is bang dat het de wens van de hogescholen dwarsboomt om het aantal associate degrees en hbo-masters uit te breiden.

Bijdrage internationale studenten
Over de grote toename van internationale studenten is de commissie kritisch. Wat is het kantelpunt waarop internationale studenten niet meer bijdragen aan de onderwijsdoelstellingen, de Nederlandse samenleving en economie? Veel buitenlandse studenten vertrekken immers na hun studie weer. 

Het nog te verschijnen Interdepartementaal Beleidsonderzoek Internationalisering moet hierop het antwoord geven, zegt de commissie. Een van de voorstellen is om alvast studenten van buiten de Europese Unie (niet EER-studenten) de volle kosten van onderwijs in Nederland te laten betalen.

Technici, verpleegkundigen en leraren
Behalve kwaliteitsverlies en hoge werkdruk kaart de commissie nog een ander probleem aan: er kiezen nu te veel scholieren voor een opleiding in het economische- en gamma-domein (zoals sociale studies), terwijl daar relatief minder werk in is. En er kiezen juist te weinig studenten voor opleidingen in de techniek, zorg en het onderwijs.

Van Rijn stelt daarom voor meer geld naar de techniekopleidingen te sluizen, omdat daar de grootste tekorten zijn. Dit gaat wel ten koste van de alfa- en gamma-opleidingen. Dit leidde al tot kritiek van met name de VSNU, die vindt dat geld niet anders verdeeld moet worden, maar dat er in zijn geheel méér geld moet komen voor het hoger onderwijs.

Ook Nienke Meijer, voorzitter van het collegebestuur van Fontys, is kritisch. Ze is blij dat de commissie inziet hoe belangrijk de technische opleidingen zijn, maar: “Ik vind het heel jammer dat dit de hoofdlijn van het advies is. Het geeft alleen maar discussies en veel gedoe. Sommige hogescholen gaan er zo straks financieel heel erg op achteruit en andere juist weer op vooruit.“

Daardoor wordt volgens haar alleen maar bereikt dat hogescholen tegen elkaar worden uitgespeeld. “De commissie had ook kunnen zeggen dat er gewoon méér geld bij moet in plaats van een herverdeling. Dit is in ieder geval niet de oplossing waar ik mee zou zijn gekomen.”

Op het eerste oog maakt het onder aan de streep voor Fontys financieel volgens haar niet heel veel uit. “We krijgen meer voor techniekopleidingen, maar andere opleidingen krijgen juist minder bij dit advies. Iemand zei me dat we er in totaal kennelijk 0,2 procent op achteruit gaan. Dus veel verschil maakt het voor ons niet.” [Petra Merkx en Jan Ligthart]