‘Stel de leraar in staat om onderwijs passend te maken’

Dat het ‘passend onderwijs’ niet goed uit de verf komt, zoals vorige week uit onderzoek bleek, ligt volgens Linda van den Bergh niet aan het idee erachter, maar aan de uitvoering ervan. De lector Waarderen Diversiteit bij Fontys schreef er onderstaande opinie over.

Afgelopen week verscheen het eindrapport van het vijfjarige evaluatieonderzoek naar passend onderwijs. De kranten stonden er vol mee: verwachtingen die niet zijn waargemaakt, verhalen van leerlingen die nog steeds niet naar regulier onderwijs gaan. Het was geen nieuws, want eerder verschenen er tussenrapporten. Daarnaast is passend onderwijs vaak besproken met verhalen van ouders, leerlingen en leraren voor wie het niet werkte en in relatie met de toenemende werkdruk en het lerarentekort.

Het blijkt lastig om effecten te bepalen, omdat definities en normen ontbreken. Er zijn grote verschillen tussen scholen en samenwerkingsverbanden. Duidelijk is dat de maatregelen weinig impact hebben op het werk in de klas en dat leraren zich meer belast voelen. Dit terwijl vanaf het begin de belofte was dat passend onderwijs juist de werkvloer moest bereiken.

Terecht werd hiermee erkend dat goed onderwijs staat of valt met de leraar voor de klas. Hier moet snel meer werk van gemaakt worden! Dit vraagt om een heldere visie op afstemmen op diversiteit, een daarbij passend professionaliseringsbeleid met veel aandacht voor de houding en opvattingen van de leraar.

Visie op afstemmen diversiteit
Uit onderzoek naar afstemmen op diversiteit blijkt dat een heldere visie voorwaardelijk is. Verschillende vormen van differentiatie hebben verschillende effecten op verschillende groepen leerlingen. Wanneer leraren weten waar ze als team naar streven, kunnen zij hierop hun aanpak baseren.

Dit blijkt echter niet vanzelfsprekend. Er zijn nagenoeg geen systematische verbanden tussen kenmerken van individuele leraren, ondersteuners, en scholen. Afstemming van onderwijs lijkt vooral een individuele aangelegenheid. Dit terwijl we weten dat het juist krachtig is wanneer een team het gevoel heeft dat zij samen het verschil kunnen maken voor iedere leerling.

Collective efficacy heeft zelfs meer effect op de leerprestaties, dan de sociaal economische achtergrond van de leerlingen. Leiders in het onderwijs: ontwikkel dus samen met je team een duidelijke en concrete visie op het afstemmen op diversiteit!

Voortgezette professionalisering
Een doel was dat leraren voldoende toegerust en ondersteund zouden zijn om passend onderwijs te geven. Zij kregen meer professionele ruimte om invulling te geven aan het onderwijs. Uit de eindevaluatie blijkt dat er nauwelijks extra is ingezet op professionalisering. Dit valt onder de verantwoordelijkheid van schoolbesturen, die het vaak over laten aan de scholen.

Leraren vinden zichzelf gemiddeld bekwaam genoeg. Wel geven ze aan dat ze de leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, minder goed kunnen helpen dan voorheen. Leraren vragen hiervoor om betere voorwaarden, zoals kleinere klassen en meer handen in de klas, waarvoor onvoldoende budget wordt vrijgemaakt.

Tegelijkertijd wordt gezien dat leraren instrumenten, bedoeld voor focus in professionaliseringsdoelen nog niet altijd kennen, zoals het schoolondersteuningsprofiel. Ook professionele ruimte wordt onvoldoende benut. Veel leraren kennen het professioneel statuut niet, waarin hun zeggenschap en de wijze van professionaliseren is geregeld. Juist hier kunnen leraren hun invloed uitoefenen.

Een vierjarige bacheloropleiding is niet meer voldoende. Leraren zullen zich continu moeten blijven ontwikkelen. Hiervoor is het samen leren met collega’s heel geschikt, vooral met een sterke praktijkgerichtheid, vanuit een actieve, onderzoekende houding, gekoppeld aan de visie en met eigenaarschap bij de leraar.

In onze onderzoeksprojecten zien we steeds dat leraren met name inhoudelijke gesprekken met collega’s waarin zij de waarden van waaruit ze lesgeven en de manier waarop zij die concreet vormgeven zo waarderen. Deze gesprekken zouden duurzaam ingebed moeten zijn in de overlegstructuur, niet gekoppeld aan tijdelijke projecten.

Ook een professionele masteropleiding, zoals de master Educational Needs (EN), Leren & Innoveren of Pedagogiek, is een goede manier van professionalisering. In de master EN zijn denken in mogelijkheden, inclusie, systeemdenken en samenwerken binnen en buiten de eigen organisatie centrale thema’s. Stuk voor stuk inhouden die eigenlijk voorwaardelijk zijn voor het bieden van passend onderwijs. Masteropgeleiden kunnen vervolgens een voortrekkersrol spelen in teamprofessionalisering.

Houding en opvattingen
Leraren geven aan dat zij minder bereid zijn geworden om leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften te ondersteunen. Leraren voelen zich overbelast en zitten ‘aan de grens’. Het aantal leerlingen met ondersteuningsbehoeften is niet toegenomen, maar de aard van hun problematiek lijkt wel zwaarder geworden.

Het labelen van leerlingen gebeurt meer in plaats van minder, ondanks het risico op stigmatisering. Iedereen heeft wel gehoord van self-fulfilling prophecies. Als een leraar denkt dat een leerling ‘moeilijk’ is of ‘toch niet goed kan leren’, dan is de kans groot dat dat ook gaat kloppen. Negatieve opvattingen over het willen of kunnen ondersteunen van leerlingen worden onbewust gecommuniceerd aan de leerlingen en hun ouders.

Leraren moeten juist weer de ruimte voelen en krijgen om er te zijn voor iedere leerling. Het scheppen van betere voorwaarden is hiervoor natuurlijk belangrijk. En daarnaast, zoals gezegd, het werken in een team met een duidelijk visie, vanuit het denken in mogelijkheden en het streven naar inclusie, waarbij professionele ruimte gevoeld en genomen wordt.

Linda van den Bergh, lector Waarderen van Diversiteit bij Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg