Schoenmakers pleit voor sociaal plan tegen eenzaamheid

Iedereen voelt zich wel eens eenzaam. Maar tussen je 18de en 25ste en tussen je 65 en 75ste jaar is de kans extra groot. Als je dat weet, kun je het dan ook voorkomen en hoe dan? Dat onderzoekt docent Eric Schoenmakers, samen met studenten van Fontys. 

De coronapandemie heeft ‘eenzaamheid’ onder een vergrootglas gelegd, maar het was er altijd al, zegt Fontysonderzoeker Eric Schoenmakers. Hij verdiept zich er sinds 2009 in en het is nu ook het onderwerp van zijn postdoconderzoek. 

“Het aandeel mensen dat zich eenzaam voelt is tijdens de coronacrisis niet extreem toegenomen. Voor de pandemie was dat ook al vier op de tien mensen. Maar degenen die al risico lopen, zijn er door deze crisis wel extra vatbaar voor”, weet Schoenmakers uit onderzoek. 

Sommige mensen hebben weinig contacten en als die dan helemaal wegvallen, door thuiswerken, niet naar school kunnen of omdat de wekelijkse biljartavond niet doorgaat, komt dat extra hard aan. “Voor mensen die om allerlei redenen minder weerbaar zijn, voelt het sneller als uitzichtloos.” 

Oorzaken 
Je eenzaam voelen heeft allerlei oorzaken, zoals aanleg of veranderingen in je leven bijvoorbeeld omdat je partner overlijdt. Zeker is dat mensen in twee fases van hun leven er extra vatbaar voor zijn: jongvolwassenen en mensen net na hun pensioensleeftijd. Hoe komt dat? 

“Het zijn beide fases waarin veel verandert. Jongeren gaan het huis uit, de relatie met hun ouders krijgt een andere betekenis, ze moeten zelfstandig worden, nieuwe vrienden maken, op kamers. Ze ontwikkelen een eigen identiteit.” 

Bij de oudere groep speelt mee dat ze stoppen met werken, wat lange tijd betekenis gaf aan hun identiteit. Er komen vragen omhoog, ‘wie ben ik nu?’. En ook voor hen geldt dat de verhouding met hun kinderen verandert”, zegt Schoenmakers. 

Onderzoek Lisha 
Student Toegepaste Psychologie Lisha Sophia is één van de vijf studenten die Schoenmakers helpen bij zijn onderzoek. Zij interviewt jongeren met een niet-Westerse achtergrond. Hoe speelt het thema bij deze groep? 

“Uit literatuuronderzoek en de studenten die ik tot nu toe sprak, weet ik dat je achtergrond zeker invloed heeft”, vertelt Lisha. Ze is zelf afkomstig van de Caribische eilanden. Haar vader en stiefmoeder verhuisden zes jaar geleden naar Nederland. 

Dat was behoorlijk wennen. Pas op het hbo, in een grotere stad en niet meer onder alleen ‘autochtone’ leerlingen, voelde zij zich thuis. Maar er zijn meer oorzaken waardoor niet-Westerse studenten zich eenzaam kunnen voelen. 

“Hun cultuur is vaak meer collectivistisch dan de Nederlandse, veel meer gericht op de familie, en ze krijgen vaak ook een strenge opvoeding”. Het leidt er volgens de student toe dat ze minder snel praten over hun gevoelens en minder open staan naar de buitenwereld, de familie staat altijd voorop. 

Schoenmakers herkent dit uit onderzoek: “We weten dat er onder Nederlanders met een Turkse of Marokkaanse achtergrond relatief meer eenzaamheid is.” 

Geluk ondermijnend
Als je dit allemaal weet - de invloeden van (veranderende) relaties, achtergrond en omgeving op eenzaamheid - dan kun je dit geluk ondermijnende gevoel ook voor zijn, zodat het minder heftig is of minder lang duurt. 

Dat is wat Schoenmakers met zijn onderzoek met de werktitel Eenzaamheid en relatiestandaarden wil bereiken. “In mijn onderzoek verschuift de aandacht van erachter komen wanneer mensen eenzaam zijn, naar factoren die bijdragen aan eenzaamheid. Als je die kent, kun je ze beïnvloeden.” 

Preventieplan
Oplossingen zijn nu vaak te generiek, merkt de onderzoeker. Het is beter te onderzoeken wát iemand eenzaam maakt, dan kun je maatwerk leveren. “Je kunt iemand met sociale angst naar de volleybalclub sturen, maar dat heeft geen zin. Misschien kan zo iemand beter gaan werken aan een positief zelfbeeld.” 

Schoenmakers vindt het helemaal geen gek idee als er – net als bij gezondheidsonderwerpen – ook een preventief, sociaal plan zou zijn. “Het is belangrijk dat mensen weten wat echt belangrijk voor ze is, wat voor soort contacten ze nodig hebben, zodat ze daar gericht in hun leven aan kunnen werken.” 

Het gekke is volgens de onderzoeker, dat er veel wordt gezegd en geschreven over eenzaamheid, maar het toch een taboe is om er zelf over te beginnen. “We moeten er veel meer over praten met elkaar.” [Petra Merkx]