Polarisatie: van 'wij en zij' naar begrip

We voeren in Nederland en Europa steeds vaker discussies. Over klimaat en migratie bijvoorbeeld. De politiek, sociale media, scholen en huiskamers staan er bol van. Hoe komt dit? Waar komt dit vandaan? En hoe kunnen we ermee om gaan? Het passeert allemaal de revue tijdens het aanstaande openbaar college over polarisatie.

Het is aan docent-onderzoekers Uwe Krause en Stef Dingemans om het publiek dinsdag 26 maart alles bij te brengen over polarisatie. Uwe Krause doet al vijftien jaar onderzoek naar methoden en werkvormen die leraren kunnen helpen om controversiële onderwerpen in de klas te bespreken. Stef Dingemans onderzoekt hoe onder anderen sociaal werkers om kunnen gaan met polariserende onderwerpen in de wijk. Maar wat is polarisatie eigenlijk?

Een lastige vraag, vindt Stef Dingemans. “Eén definitie van polarisatie heb ik niet, want het is er in allerlei variaties en vormen, in allerlei processen en contexten.” Toch richt de docent-onderzoeker zich voornamelijk op polarisatie binnen de sociale wetenschappen. “Wanneer er frictie in de samenleving is, komt daar polarisatie bij kijken. In die zin ontstaat het altijd tussen verschillende groepen waar tegenstellingen leven.”

‘Wij en zij’
Denk daarbij aan sociale conflicten, onrusten, spanningen en rebellie. Maar ook aan het nieuws, politieke voorkeuren, ideologieën en het verschil tussen arm en rijk. “Polarisatie is het zogenaamde toenemen van het ‘wij en zij’ denken.” Iets wat ook in Nederlandse wijken gebeurt.

Dingemans legt uit: sociale werkers krijgen vaak te maken met mensen in de samenleving die op de een of andere manier ondersteuning nodig hebben, maar deze bij de overheid of andere instanties niet kunnen vinden. “Deze mensen hebben het idee dat het Nederlandse systeem ze heeft laten vallen, maar de sociale werkers zijn juist aanwezig om hen te ondersteunen en te helpen.”

Maar als je het idee hebt dat de overheid je geen steun geeft, keer je je er juist tegen. Oftewel: polarisatie. “De sociaal werker is daarin een bruggenbouwer om groepen weer te verbinden in plaats van af te laten drijven.”

Zout op de wonden
Polarisatie blijkt echter overal te zijn, sinds altijd. En het lijkt volgens de docent-onderzoeker in zijn geheel gegroeid. “Met de nadruk op lijkt, want we zien soms ook dat er juist minder sprake is van conflicten of verschillen tussen groepen. Maar het zout wordt altijd op de wonden of verschillen gelegd, waardoor polarisatie bijna weer in de hand gewerkt wordt.”

Dat gegeven komt in de media steeds vaker voor, viel Dingemans op. “De reguliere media zijn erg zoekende naar een eigen doelgroep. Daar is gerichter nieuws voor nodig en dat draagt bij aan polarisatie. Mensen krijgen informatie op maar één manier binnen, waardoor dat gevoel juist versterkt wordt.”

Waarden in Europa
Verschillende (interactieve) voorbeelden daarvan worden tijdens het openbaar college van 26 maart aangehaald. Docent-onderzoeker Uwe Krause doet daar nog een schepje bovenop. Hij vertelt alles over de waarden die in Europese landen een rol spelen en die vaak ook met polarisatie te maken hebben.

“We nemen namelijk over ieder onderwerp een standpunt in. Terwijl dat standpunt naarmate de jaren wellicht verschoven is. Daarom is dit college ook zo belangrijk voor een beter inzicht op hoe we als mensen handelen en reageren in onze samenleving en hoe daar lering uit te trekken. Je steekt hier iets van op dat je direct in het dagelijks leven toe kan passen." [Noëlle van den Berg]