Plezier benadrukken om jongeren meer te laten lezen

In een nieuwe podcast blaast docent Nederlands Bas Jongenelen het stof van lezen en literatuur. Op TikTok scoren #BoekTokkers – jongeren die leestips delen – bovendien tientallen miljoenen views. Twee initiatieven die helpen om de groeiende ontlezing onder studenten tegen te gaan.

‘Nieuw geluid - Lol in de letteren’, zo heet de podcast die literatuurhistoricus Jongenelen maakt met schrijver en cabaretier Frank van Pamelen. “We praten over literatuur en stellen het plezier van lezen centraal”, zegt de docent van Fontys Lerarenopleiding Tilburg. “Literatuur is taal, iets dat we elke dag gebruiken. Daarin is ook volop lol te beleven. Het maakt niet uit of een tekst oud is of de auteur morsdood. Als het plezier er maar vanaf spat.”

Stoffig
Hoe komt de literatuur en lezen eigenlijk aan dat ‘saaie’ imago? “In de twintigste eeuw werd de roman psychologischer. Hoofdpersonen moesten diepe, innerlijke ontwikkeling doormaken. Zo ontstond de opvatting dat boeken complex en navelstaarderig moesten zijn. Lol en vermaak waren verdacht, triviaal.”

“Er zijn meer docenten die literatuur zo laagdrempelig benaderen, maar wij zijn de eersten die er een podcast over maken.” Volgens Jongenelen is er soms wat moed voor nodig om de literaire ernst te doorbreken. “Veel mensen doen expres gewichtig over literatuur: knappe metaforen, indrukwekkend psychologisch portret, enzovoort. Er is blijkbaar een drempel om te zeggen: Wat een rare zinnen, ik vind er weinig aan. We gooien de voorzichtigheid en clichés graag overboord.”

Ontlezing
Het plezier en de lichtvoetigheid moeten er ook toe leiden dat jongeren, maar eigenlijk iedereen, weer meer gaat lezen. “Ontlezing is een groot probleem”, vindt Jongenelen. “Het heeft direct invloed op het taalbegrip van mensen. Steeds meer lezers hebben moeite om nepnieuws van feiten te onderscheiden. Dat komt doordat ze context missen. Geregeld lezen helpt om een betrouwbaar referentiekader te vormen, om kritischer naar je omgeving te kijken.” [tekst gaat verder onder de foto]

Ook TikTok blijkt dus een geschikt medium om ontlezing te bestrijden. Net als Jongenelen en Van Pamelen benadrukken deze jonge gebruikers dat lezen vooral ook leuk is. “Mooi dat er via TikTok op deze laagdrempelige manier een nieuwe doelgroep wordt aangesproken”, zegt Jongenelens collega-docent Margriet Smits. Ze spoort haar studenten Nederlands aan deze ontwikkeling te volgen en er de vruchten van te plukken. “Het leert ons dat jongeren heus willen lezen, al maken ze misschien andere boekkeuzes.”

Daarmee doelt Smits op het feit dat op TikTok met name Engelstalige boeken voorbijkomen in de categorie ‘Young Adult’, waarbij de ontwikkeling en volwassenwording van adolescenten centraal staat.

Brug slaan
Nadeel van dit genre vindt ze – naast het feit dat Nederlandse jongeren liefst grijpen naar het Engelstalige origineel – dat de verhalen vaak aan de oppervlakte blijven. “Je mist de gelaagdheid, ze dagen je als lezer niet uit. Alles wordt heel precies ingevuld, er blijven geen vragen of open eindjes.”

Smits hoopt dat jongeren, aangespoord door de #BoekTokkers, uiteindelijk ook meer Nederlandstalige boeken gaan kiezen. “De beheersing van het Nederlands, bijvoorbeeld woordenschat en begrijpend lezen, gaat achteruit. Beide aspecten ontwikkel je onder andere door veel Nederlandse boeken te lezen.” Maar Young Adult kan volgens haar prima de overgang vormen naar literaire werken in de bovenbouw. “Ik vind de roman Confrontaties van Simone Atangana Bekono een mooi voorbeeld van een boek dat tussen beide werelden in staat. Dat verhaal is bedoeld voor volwassenen maar gaat over de ontwikkeling van een jongere. Young Adult-thematiek, maar met meer context en diepgang.”

Waar gestudeerd wordt, horen boeken
Gelet op de groeiende ontlezing vindt Smits het raar dat Fontys heeft besloten om de boekencollecties van de mediatheken op te doeken. “Ook een goede, met boeken gevulde mediatheek draagt bij aan leesbevordering. Het is een gemiste kans dat de instituutsmediatheken moeten sluiten."

Instituten met specifieke collecties kunnen die behouden, zo ook de lerarenopleiding Nederlands. “In Tilburg wordt er komende tijd flink verhuisd, maar op het moment dat we een definitieve standplaats krijgen, zorgen we voor een rijk gevulde boekenkast. Het is natuurlijk zonde dat studenten van andere opleidingen daar nauwelijks iets van meekrijgen. Waar gestudeerd wordt, horen boeken!” [Frank van den Nieuwenhuijzen]