“Zonder twijfel kun je niets maken”

Een verfwaaier met huidskleuren vergezeld van de tekst: Schilder je muur in de huidskleur van een vriend(in), familielid, held of leider. Of een hoofd dat schuilgaat onder een dikke laag vogelkots bij een artikel over het zesjarig bestaan van Twitter. Paul Faassen mag dan vooral in opdracht werken - hij ervaart dat niet als een rem. “De enige beperking is je eigen talent.”

Het werk van Faassen (51) is onder meer te zien in de Volkskrant, De Morgen en VPRO Gids. Al geruime tijd ook; hij studeerde in 1993 af aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg. Faassen kijkt dankbaar terug op zijn verblijf op het instituut dat pas drie jaar later onder de Fontys-vlag kwam: “Een te gekke tijd vol vrijheid - ik kon als kunststudent doen en laten wat ik wilde.”

Details
Kijken is naar zijn eigen zeggen het belangrijkste dat hij leerde op de kunstacademie. “Ik leerde bijvoorbeeld ‘isoleren’, waarbij je een detail van een voorstelling of object uit de context trekt en daaraan dan een bijzondere draai geeft.”

Zo raakt Faassen getriggerd door ongedachte gezichtsvormen, die hij ontwaart in een pizza, een hondendrol of een fruithapje. Dat laatste leidde tot de animatie The Family, waarbij de gezichten op een gezinsportret (de kwispelende hond incluis) zijn vervangen door de triestige schijfjes van een overrijpe banaan. “Dat je daarin een gezichtje ziet is één. Maar pas in een andere context en vorm vertelt zo’n detail misschien een nieuw verhaal.”

Breed scala
Faassens illustraties zijn op zijn zachtst gezegd veelvormig: van tekening naar foto naar (tekst)collage, animatie of een mix van alle. Wellicht is die breedte ook nog iets dat dateert van zijn tijd in Tilburg: “Mijn afstudeerportfolio was ook al een potpourri van vormen.”

Die keuze voor materiaal of vorm maakt Faassen op verschillende manieren. “Soms zit ik lang te wikken en wegen, en twijfel ik wat het beste is. Maar het kan ook zijn dat ik zeg: Ik heb weer eens zin om in tijdschriften te gaan knippen. Overigens begin ik altijd met tekenen. Ook als het uiteindelijk een collage of foto wordt.”

Die breedte is in zekere zin vreemd: Faassen werkt voor het overgrote deel in opdracht. Betekent het illustreren van kant-en-klare artikelen en reportages geen inperking van zijn vrijheid en het brede pallet van vormen en technieken? “Nee. Ik heb geleerd om zo’n opdracht om te buigen naar mezelf. Ironie, een schurend randje, soms een scheut venijn- dat zit in mij en sijpelt dus door in mijn werk.”

Opdrachtgevers die niet meegaan in ‘zijn’ wereld, haken op enig moment af. “Ik heb mijn eigen taal en een opdrachtgever weet dat. Dat schept ruimte voor mij. Wat de opdracht ook is, mijn streven is altijd om vrij te zijn en mezelf te verrassen. De beperking ligt niet in de betaalde opdracht, maar in je eigen talent.”

Eigentijds
Faassens werk is vaak te bewonderen bij beschouwingen over hedendaagse thema’s als Tinder-gebruik en obesitas. “Sommige van die onderwerpen interesseren mij minder. Maar ik ben dus geen traditioneel illustrator die zich naadloos voegt naar een stuk dat hij krijgt. Het resultaat is dus een mix tussen het verhaal van de journalist en hoe ik het onderwerp zelf zie.”

Daarbij werkt Faassen wel altijd vanuit de door een journalist gekozen invalshoek. “Overigens: als ik het met die teneur totaal niet eens ben, doe ik de opdracht gewoon niet.”

Zo ontstond ook zijn omslagfoto met ‘eetplaneten’ voor VPRO Gids. “We doen soms net of al die kookprogramma’s op tv reusachtig belangrijk zijn. In dit geval bleef ik hangen bij het woordje ‘universum’ in het artikel.” Dat leidde tot een bombastische, Star Wars-achtige voorstelling van bonbons, spruitjes en katenspek in de vorm van planeten. “In die overdrijving zit dan mijn tegengeluid. Dat relativeren, soms ook met een schurend rafelrandje, is puur ‘Faassen’. Ik word altijd opstandig als iedereen zo enthousiast doet over iets.”

Verstilde vogelgezichtjes
Eigenlijk tegen zijn gewoonte in is hij nu toch even bezig met vrij werk. Hij bereidt een expositie voor van vogelaquarellen, die eerder al in boekvorm verschenen. “De relatie tussen mens en dier fascineert mij. Vroeger ploegden dieren onze akkers, maar nu praten we ertegen en behandelen we ze als vrienden of geliefden. Echter: omdat dieren niks terugzeggen projecteren we er voortdurend van alles en nog wat op.”

Faassen wil graag weten wat die dieren (in dit geval vogels) nu eigenlijk zelf voelen. Dat is altijd gissen. “In ons gezicht spelen de wenkbrauwen een belangrijke rol bij het communiceren van emoties. Maar een vogel heeft alleen die kraaloogjes. Zo’n zwart bolletje, daarmee kun je niet zo veel.”

De tekenaar geeft de vogels alvast mee wat wij erop projecteren: daardoor kijken Faassens vogelparen verwaand, gallisch en verbaasd of lopen ze rond met een blauw oog.

Het valt hem wel op dat de vogels uiteindelijk allemaal 'iets contemplatiefs' hebben. “Ze staren in stilte naar de einder. Van dat zwijgen hou ik wel. Ik denk soms dat taal overschat is. Woorden kunnen onze onderlinge communicatie nodeloos ingewikkeld maken.”

Word autonoom
Terugblikkend op zijn tijd op de Academie voor Beeldende Vorming, herinnert Faassen zich vooral de vrijheid die hij en zijn klasgenoten kregen.

“Misschien dat studenten nu meer worden voorbereid op het eigen ondernemerschap en zelfpromotie. Dat laatste was in mijn tijd een vies woord. Maar een inkomen halen uit je werk is nooit een rechte, geplaveide weg, met simpele businessmodellen. Eerst en vooral moet je jezelf zien te vinden.”

Hoe doe je dat? “Sta open voor wat iedereen elke dag tegen je zegt, of het nu je medestudenten of docenten zijn. Maar bouw altijd een puur persoonlijk filter: jij alleen bepaalt of je er ook wat mee kan.”

Om te slagen als kunstenaar is het volgens hem cruciaal om autonoom te worden. “Kies je eigen toon, je eigen stijl, en ben niet te afhankelijk van anderen.” En: wees niet bang voor de onzekerheid die daarbij hoort. “Twijfel is een standaard-onderdeel van je werk. Iedereen die dingen maakt heeft ermee te maken.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]