Ouderen willen ‘nodig zijn’, dat maakt ze gelukkig

Door de coronacrisis waren ouderen ineens een ‘kwetsbare groep’, met alle vooroordelen van dien. Ze raakten bovendien hun activiteiten buitenshuis kwijt. En die bijbaantjes en oppasdagen zijn juist enorm van belang voor hun welbevinden, want ouderen willen ‘nodig zijn’, zegt Fontys-onderzoeker Tina ten Bruggencate.

Donderdag 2 juli promoveert zij bij Tilburg University op haar onderzoek An exploration of older people’s social needs, social technology and interventions, dat zes jaar geleden startte.

Tina ten Bruggencate is docent bij de Fontys-opleiding Toegepaste Psychologie en deed haar onderzoek vanuit het lectoraat Mens & Technologie, samen met Tranzo (onderzoeksgroep van Tilburg University). Met medewerking van studenten van Toegepaste Psychologie had zij onder meer 65 diepte-interviews met ouderen.

Zijn de effecten van de coronacrisis in jouw onderzoek meegenomen?
“Nee, ik heb mijn proefschrift daarvóór ingeleverd. Maar ik heb er in het begeleidend schrijven wel wat over kunnen zeggen. Want deze crisis bevestigt de conclusies van mijn onderzoek.

Er zijn drie dingen belangrijk voor het welbevinden van ouderen: onafhankelijkheid, verbondenheid en wederkerigheid, betekenisvol zijn. Ouderen willen zolang mogelijk zelfstandig blijven en contact met familie en vrienden is belangrijk voor hen.

Door de coronacrisis blijkt dat digitale middelen daarbij kunnen helpen. Kijk, face-to-face-contact is volgens mij altijd het beste. Maar apps zijn handig om bijvoorbeeld het contact met kleinkinderen te onderhouden.

Ik zie dat bij mijn schoonmoeder levendig contact heeft met haar kleinkinderen via de app, terwijl dat voor mijn moeder zonder smartphone een stuk moeilijker is.

Maar wat mijn onderzoek vooral laat zien is hoe van wezenlijk belang het voor ouderen is om betekenisvol te kunnen zijn. Bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk te doen. Daar worden zij aantoonbaar gelukkiger van en dat viel nu voor hen weg.”

Ouderen zijn tijdens de coronacrisis ook weggezet als ‘dor hout’ …
“Dat vind ik ook heel erg, dat ouderen weer helemaal als een homogene groep werden neergezet. Naast racisme en seksisme is er ook zeker sprake van age-isme. Maar tussen ouderen zijn enorme verschillen. Ze hebben allemaal hun eigen verhaal en veel moois te vertellen.

Daarom is het belangrijk om hun talenten te gebruiken. We hebben daar in ons onderzoek goede voorbeelden van, zoals het Taalcafé in Eindhoven. Dat is op ons verzoek bedacht door studenten van de Design Academy. Ouderen geven er taallessen aan bijvoorbeeld expats en migranten.

Echt leuk om te horen dat dan een 88-jarige vrouw zegt dat ze nooit had gedacht nog eens taalles te gaan geven. De repaircafés zijn ook een goed voorbeeld van hoe gepensioneerden hun talenten kunnen inzetten.”

Is die behoefte er niet altijd al geweest?
“Jawel, maar vroeger werd heel anders tegen ouderdom aangekeken. In de jaren vijftig begon dat al door hen helemaal buiten de maatschappij te zetten door ze in bejaardenhuizen onder te brengen. We weten nu dat dit helemaal niet goed was.

In zogenaamde blue zones, gebieden in de wereld zoals Sardinië, zien we dat ouderen langer een gezond en gelukkig leven leiden. Dat komt onder meer doordat zij van betekenis blijven voor de maatschappij. Er is daar veel respect voor ouderen.

Maar het is natuurlijk wel zo dat het niet voor alle ouderen is weggelegd om actief te zijn. Ze zijn kwetsbaarder en het kan moeilijker worden om in hun sociale behoeften te voorzien als ze minder mobiel worden of de middelen niet meer hebben om op pad te gaan.

Als je dat weet en erkent, kun je er wel op inspelen en kan technologie een rol spelen. Bijvoorbeeld door hen te leren een smartphone te gebruiken.”

Waarom koos je eigenlijk voor dit onderwerp?
“Toen we zes jaar geleden met het lectoraat begonnen, kon ik kiezen uit verschillende dingen. Over ouderen is eigenlijk heel weinig onderzoek gedaan. Het is niet ‘sexy’. Eigenlijk best raar dat deze groep zo buiten de maatschappij wordt gezet. Juist daarom wilde ik het doen.

Het heeft mij en ook de studenten die eraan meewerkten veel opgeleverd. We werden geïnspireerd door hun verhalen en waren ook vaak ontroerd. Van het onderzoek doen op zich heb ik trouwens enorm veel geleerd. Ik kan nu beter de studenten begeleiden bij hun afstudeeronderzoeken.” [Petra Merkx]