‘Laat studenten niet de last dragen, neem actie voor een inclusief Fontys’

Saskia Blom, docent Fontys Hogeschool Technische Natuurkunde, vindt dat Fontys de discussie over diversiteit en inclusiviteit veel te vrijblijvend voert. In deze opiniebijdrage legt ze uit hoe discriminatie vaak onder de oppervlakte aanwezig is; ze pleit voor krachtigere maatregelen.

Ben jij ook getroffen door de heftige teleurstelling, pijn en woede die mensen tijdens de Black-Lives-Matter-demonstraties uitten over scheve patronen in onze samenleving? En wat betekent dit voor Fontys-studenten en -medewerkers?

Het lastige is dat er, naast overduidelijke gevallen van discriminatie, ook mechanismes spelen waar de vinger moeilijk op valt te leggen, maar die wel remmend werken voor studenten en medewerkers uit minderheidsgroepen. Neem bijvoorbeeld micro-agressies: incidenten, die samen een patroon laten zien, maar waarbij je per specifiek geval niet weet wat er achter zat.

Weerstand
Waarom vroeg die tweedejaars student van kleur altijd zijn blonde practicumgenoot om de duurdere meetapparatuur op te halen? Zo voorkwam hij een lange preek waarin overdreven gemaand wordt om vooral voorzichtig te zijn. Toch was de collega die deze apparatuur afgaf, ervan overtuigd iedereen gelijk te behandelen. Hij wuifde dit soort verschillen weg.

Wie navraag doet over zo’n incident, kan rekenen op veel weerstand, op verontwaardiging, of je wordt gezien als degene die de sfeer verziekt.

Men wil oprecht niet discrimineren, en meent dat ook beslist niet te doen. En in een deel van de gevallen deed men dit wellicht ook niet: het is immers moeilijk om toevallige willekeur te onderscheiden van statistische patronen. Maar de optelsom van zulke incidenten knaagt beetje bij beetje aan het zelfvertrouwen van mensen uit gemarginaliseerde groepen.

Witte vrouw op TUDelft
Ikzelf ben wit, maar kreeg als vrouw op de TUDelft en bij Philips Research steeds meer het gevoel dat ik niet echt thuishoorde in de bètawereld. En ik heb vele natuurkundevrouwen ontmoet die gefrustreerd zijn over hoe hun collega's in de industrie of aan universiteiten hen stelselmatig te laag inschatten. Ze werden simpelweg over het hoofd gezien, of langzamerhand richting een niet-passende rol gepusht: meer onzichtbaar en dienend.

Tot in 2017 de #MeToo-beweging het voor mij mainstream maakte om seksisme aan te kaarten, wist ik niets over hoe ‘mannelijkheid’ in onze cultuur belemmerend kan werken. Onbewust zijn veel mannen al jong bezig met bewijzen dat ze ‘niet vrouwelijk’ zijn, uit angst hun trots of de acceptatie van anderen te verliezen.

Net als dat het voor mannen fijner is om te leven in een wereld waar je eigenheden de ruimte krijgen, waar je jezelf niet sterker of stoerder voor hoeft te doen, net zo is er voor witte mensen veel te winnen om te kunnen leven in een wereld waarin je huidskleur niet langer meeweegt in hoe serieus men je neemt en hoeveel autoriteit men je toekent.

Het is belangrijk om tijd uit te trekken om jezelf te verdiepen in witheid. Het kost weliswaar moed om onder ogen te zien hoe je zelf onbewust bijdroeg aan de scheve verwachtingen en machtsstructuren waarin we geboren zijn. Maar het levert veel op als we dit gaan kunnen zien.

Impliciete associatie
Tot mijn ongeloof bleek uit een impliciete associatietest dat ikzelf een voorkeur voor witte mensen heb. Dit zegt niet dat ik discriminerende overtuigingen heb, maar het houdt bijvoorbeeld wel in dat ik, onwillekeurig, zwarte mensen eerder aanzie voor een schoonmaker dan voor de directeur. Dat er, kortom, in mijn handelen associaties meespelen waarvan ik me niet bewust ben.

Er is een schat aan onderzoek dat keer op keer heeft laten zien dat mensen (en zeker ook docenten) onbewuste vooroordelen en stereotype verwachtingen hebben. In complexe situaties beïnvloeden die voorkeuren ons gedrag.

Als ik dit tegen mijn eigen collega's zeg, kijken ze wazig of verontwaardigd. Laten we alsjeblieft niet wachten tot de individuele Fontys-docenten één voor één de tijd nemen om zich op de hoogte te stellen van de inzichten rond institutioneel racisme!

Racisme in onderwijs
En we moeten al helemaal niet onze studenten de last laten dragen om ons als Fontys-staf te wijzen op hoe racisme in ons onderwijs doorwerkt. Ditzelfde geldt natuurlijk ook voor discriminatie op functiebeperking, islamofobie, trans- en homofobie, seksisme, enzovoort.

De staf van Fontys is geen getrouwe afspiegeling van onze studentenpopulatie: de docententeams zijn opvallend wit. Dit betekent dat we, als Fontys, belangrijke perspectieven en inzichten missen, en dat een deel van de potentiële studenten liever in Rotterdam of Amsterdam gaat studeren dan bij ons.

Laten we onze schouders zetten onder het aanpakken van kansenongelijkheid bij de personeelsopbouw. Laat ons actief werken aan onderwijsteams waarin medewerkers hun veelkleurige identiteiten met trots dragen, als rolmodellen voor onze studenten.

Hogescholen vergelijken
Als oplossing stelt men vaak eisen aan het aantal minderheden in benoemingscommissies. Dit is een eerste stap, maar zeker niet genoeg. Minderheden kampen immers met dezelfde impliciete voorkeuren: ook zij schatten onbewust andere minderheidsleden systematisch te laag in.

Ik pleit daarom, ten tweede, voor trainingen in onbewuste associaties aan iedereen die met studenten, medewerkers of sollicitanten in aanraking komt. Ten derde pleit ik ervoor om informatie in onze jaarverslagen op te nemen over hoe we aan evenredige representatie werken.

En tot slot pleit ik ervoor dat bij accreditatie indicatoren voor inclusiviteit worden gebruikt, zodat aankomende studenten de verschillende hogescholen op dit punt kunnen vergelijken. [Saskia Blom]

Saskia Blom geeft sinds 2011 les in vastestoffysica, fotonica en astrofysica bij Fontys Hogeschool Technische Natuurkunde in Eindhoven. Ze begeleidt bovendien studenten in projecten, tijdens stages en als mentor gedurende hun hele studieloopbaan.