Hoe AI de journalistiek en democratie verandert

Als dochter van een parlementair journalist is demissionair staatssecretaris van Cultuur en Media, Fleur Gräper-van Koolwijk, goed bekend met de media. Dat blijkt als ze antwoord geeft op vragen van studenten tijdens haar bezoek aan Fontys Journalistiek en ICT in Tilburg. Haar visie is duidelijk: de journalistiek is én blijft belangrijk als waakhond van de samenleving.

Niettemin wil de staatssecretaris zich verder verdiepen in innovaties in de journalistiek en de publiek-private samenwerking. Want het mediastelsel piept en kraakt op dit moment, geeft ze toe. Niet dat zij als demissionair staatssecretaris daar nog een essentiële bijdrage aan kan leveren, ‘dat is aan mijn opvolger’.  

Tijdens vijf pitches werd ze woensdagochtend bijgepraat over onder meer het gebruik van AI in de journalistiek en de inzet van virtual humans en democratische vernieuwing.

Zo werkt docentonderzoeker Jeffrey Cornelissen van Fontys ICT samen met studenten aan een AI-prototype dat raads- en commissievergaderingen van gemeenten kan coveren. Dat doen ze in opdracht van DPG Media, want zo zegt chef-redacteur Tom Hayes van BN deStem: “Op lokaal niveau gebeurt ongelofelijk veel. Onze journalisten kunnen niet alles bijhouden en verslaan. Een AI-tool die vergaderingen voor ons covert zou een uitkomst zijn.”

Robotjournalistiek
Hoe je rekening houdt met de tone of voice van een medium, vraagt de staatssecretaris. “Daar werken we ook aan”, zegt Cornelissen. “Toch zullen we nooit AI-artikelen een-op-een publiceren”, benadrukt Hayes van BN deStem. “Voor ons is het nu vooral belangrijk om te weten of er relevante zaken in een vergadering zijn besproken waarover we willen publiceren.”

Jeroen van de Nieuwenhof, oud-student van Fontys Journalistiek en betrokken bij het lectoraat Journalistiek en Verantwoorde Innovatie, houdt zich bezig met wat hij noemt ‘robotjournalistiek’. Hij heeft een automatische leeshulp ontwikkeld voor laaggeletterden. De software draait inmiddels op de website van verschillende lokale nieuwsorganisaties.

Uit het project is ook een samenwerking met de gemeenten Eindhoven en Helmond voortgekomen, om bijvoorbeeld raadsinformatie toegankelijk te maken voor alle burgers.

Mooie ontwikkelingen, klinkt het, maar er zijn ook zorgen. Een eerstejaars Journalistiekstudent wijst erop dat er nog maar weinig richtlijnen zijn voor het gebruik van AI door de media. De staatssecretaris herkent de zorgen en vindt ook dat er kaders nodig zijn, maar wel vanuit Europa. “De Europese Commissie werkt hier hard aan en zodra deze richtlijnen bekend zijn, zullen ook wij ze doorvoeren.”

Waakhond
De zorgen zijn niet onterecht, blijkt ook uit de presentatie van Marnix van Gisbergen. Het is volgens de hoogleraar Digital Media Concepts aan Breda University of Applied Sciences niet de vraag of de media gebruik gaan maken van digital humans, maar hoe we deze gaan inzetten. “Want deze AI-aangedreven, niet van echt te onderscheiden personen zijn er al en er komen er elke dag meer bij.”

De meningen verschillen of je digital humans moet inzetten in de journalistiek. Tegenstanders vinden onder andere dat digital humans niet authentiek zijn, geen persoonlijkheid hebben, emotieloos zijn en geen vertrouwen verdienen. Voorstanders zeggen juist dat ze het werk van journalisten veel makkelijker maken, want je hoeft journalisten niet meer naar een locatie toe te sturen, digital humans zijn realtime en smart.

Volgens de staatssecretaris is het duidelijk dat de ‘oude’ media niet meer bestaan. Dit vraagt om een nieuwe rol van journalisten, denkt ze. “Daardoor is het misschien wel belangrijker dan ooit dat we in een gezonde democratie een goede waakhond hebben.”