Fietsen voor de vrijheid van Auschwitz naar Westerbork

Holocaust en Tweede Wereldoorlog - voor veel jongeren een film met Brad Pitt of een droog geschiedenislesje. Dat het ook anders kan, bewijzen pabo-studenten Jenny, Stacey en Tom. Zij gaan 850 kilometer fietsen voor vrede en vrijheid. “Zo kan ik straks betekenisvoller geschiedenisonderwijs geven.”

De fietstocht ‘Terug naar Westerbork’ volgt het treintracé van vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau in Polen naar Westerbork in Drenthe, zo’n 1320 kilometer (waarvan 850 kilometer wordt gefietst). Het is de omgekeerde route die de meesten van de 107.000 Nederlandse gedeporteerden in de oorlog aflegden - slechts 5000 van hen keerden terug.

Onderweg bezoeken ze andere relevante plekken, zoals concentratiekamp Bergen-Belsen, waar Anne Frank begin 1945 overleed, samen met haar zus Margot.

Afgelopen mei
Eigenlijk had de fietstocht afgelopen mei moeten plaatsvinden, toen het 75 jaar geleden was dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. Maar ja: corona. Docent Vincent Hoeks van Fontys Hogeschool Kind & Educatie in Eindhoven zet zich in om Fontys-fietsers te werven voor de once in a lifetime-belevenis, die nu voorjaar 2021 gepland staat.

“Naast herdenken is ‘Vrijheid’ hét thema. In totaal gaan maximaal 95 studenten mee, uit Nederland, Duitsland en Polen. Onderweg onderzoeken we vooral ook wat de gebeurtenissen in de jaren 1939-1945 betekenen in ons leven van nu, en bespreken we het begrip ‘vrijheid’.”

Voor deelnemende studenten van lerarenopleidingen is er bovendien een lespakket beschikbaar rond thema’s als discriminatie en vervolging.

Sponsoren betalen
De meeste kosten van de reis worden betaald door sponsoren. Hoeks: “De tocht is all-in. Slapen, eten en aanvullend vervoer is geregeld. Zo reizen we bijvoorbeeld eerst per vliegtuig (of bus) van Eindhoven naar Krakau.”

Hoeks hoopt op deelname van een Fontys-ploeg, bestaande uit studenten én docenten. Deelname aan de tocht is gratis: sponsoren financieren het overgrote deel en Fontys heeft toegezegd de resterende eigen bijdrage van meefietsende studenten (75 euro) te vergoeden.

Verhalen oppikken
Ook vierdejaars pabo-studente Stacey van Bokhoven (23) fietst mee: “Het blijft vaak abstract als je les krijgt over de Tweede Wereldoorlog. Een verhaal uit een boekje, that’s it. Ik mis dan het persoonlijke, hoe die oorlog mensen écht raakte.”

Dat denkt ze nu aan den lijve te ondergaan. “Onderweg, op de plekken waar het daadwerkelijk gebeurde, pik je de verhalen op. Ik denk dat het dan pas binnenkomt. Ik hoop dat ik straks betekenisvoller geschiedenisles in het basisonderwijs kan geven.”

Plaatsvervangende schaamte
Pabo-studente Jenny Wishaupt (23) kent die eigen, persoonlijke ervaring al wel. “Mijn moeder is Duits; ook haar laat die oorlog niet los. Ze is weliswaar van een latere generatie, maar heeft last van plaatsvervangende schaamte.”

Vorig jaar is Jenny met haar naar Auschwitz gegaan. “Zij voelt zich geen ‘dader’ of zo, maar ze vindt het ontzettend moeilijk om daar als Duitse rond te lopen.”

Jonge kinderen vermoord
Ook deelnemer Tom Mariën (23) heeft het vernietigingskamp al eens bezocht. “Eén van de barakken hing vol foto’s van jonge kinderen, een beetje in de leeftijd van mijn stageklas. Allemaal vermoord… Ik vind dat je hun verhaal hoe dan ook moet blijven vertellen.”

Als student aan de pabo in Venlo ervaart hij dagelijks hoe prettig het contact met de Duitse buren nu is. “Eén van de goede dingen van deze tocht is het internationale contact. Zo’n fijne verstandhouding is namelijk niet vanzelfsprekend.”

Ambitieus
Ambitieus is het wel, om 850 kilometer te gaan fietsen. Jenny: “Absoluut. Je moet er even voor uit je comfortzone, haha.” Als ze medestudenten probeert te bewegen om mee te gaan, blijkt vooral het fietsgedeelte een struikelblok.

“Maar juist dat geeft zo veel impact aan deze tocht. Je bezoekt pijnlijke historische plekken, en je moet daar fysiek moeite voor doen. Het versterkt het verhaal, zeg maar.”

Tom denkt erover om tijdens de reis te gaan vloggen voor zijn leerlingen, of afstandsonderwijs te geven. “Hoe vet is het om juist op die historische plekken je verhaal te vertellen? Niemand kan dan nog beweren dat de oorlog zo abstract is.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]

De herdenkingstocht ‘Terug naar Westerbork’ vindt plaats van 22 april tot en met 4 mei 2021. De start is in Auschwitz-Birkenau en in negen etappes fiets je naar concentratiekamp Westerbork. Daaromheen is er een uitgebreid inhoudelijk programma met seminars en excursies. Je kunt je hier aanmelden.