'Bied groene alternatieven voor de consument'
Wist je dat de gemiddelde Nederlander zo’n 173 kledingstukken in zijn of haar kast heeft liggen en dat er daar jaarlijks 43 bijkomen? En 50 van die kledingstukken worden niet eens gedragen. Heel veel afgedankte kleding wordt weggegooid, daarna verscheept en verbrandt in Afrika of gedumpt in Chili. Het is één van de voorbeelden die donderdagavond de revue passeren tijdens het openbaar college ‘Hoe weersta ik de verleidingen van de consumptiemaatschappij?’
Aan het roer van dit college staan docent-onderzoeker Jeske Nederstigt, verbonden aan het Centre of Expertise for sustainable & circular transitions, en Victor Verboeket, leading lector van het Centre of Expertise Supply Chains For Society. Vanavond worden twee aspecten van duurzaamheid in de samenleving, of wellicht het ontbreken ervan, besproken. De consumentenkant en de bedrijvenkant.
Om te beginnen met de consumentenkant en wat daar aan schort. Neem Black Friday. De aanbiedingen vliegen je om de oren, maar uit onderzoek blijkt dat ruim zeven van de tien consumenten iets gekocht heeft wat ze eigenlijk niet nodig hebben. Of het eten van fruit zoals avocado’s en aardbeien. Het produceren van één kilo aardbeien zorgt voor 6,2 kilo Co2-uitstoot. “En dan denk je dat je gezond bezig bent”, spreekt Verboeket de ruim honderd aanwezigen aan.
Aarde opgebruikt
Maar wat is dan het precieze probleem van de consumptiemaatschappij? Verboeket schetst het aan de hand van Earth Overshoot Day. “Vijftig jaar geleden was de aarde nog in staat om zich in een jaar tijd te regenereren. Vergelijk het met wat wij aan ruimte gebruiken en wat teruggewonnen kan worden. Inmiddels hebben we als mensheid al in juli de mogelijkheid tot herstellen verbruikt. In Nederland alleen al hebben we de aardbol op 12 april eigenlijk al opgebruikt.”
Dat betekent dus dat onze levenswijze, onze manier van kleden en consumeren 3,6 aardes per jaar vraagt. En dat brengt serieuze gevolgen met zich mee, zoals de stijging van de temperatuur. Dat komt onder meer door de grote bevolkingsgroei, de daarmee gepaarde toename van welvaart en de langere levensverwachting.
‘Niet gekeken naar duurzaamheid’
Om de aarde te helpen zijn er SDG’s, de Sustainable Development Goals die opgezet zijn vanuit de VN. Zeventien definities van duurzaamheid die ons erop wijzen dat we het anders moeten gaan doen. Maar hoe krijgen we dat voor elkaar? “We moeten een ander gedrag creëren bij bedrijven en consumenten, anders naar dingen kijken. Waar we in het verleden keken naar oplossingen op het gebied van kosten en snelheid, hebben we niet gekeken naar duurzaamheid. Dat kunnen we nu voor elkaar krijgen door wetgeving en via de portemonnee.”
Daar sluit docent-onderzoek Jeske Nederstigt zich bij aan. “In het laatste klimaatrapport van de VN is gesteld dat we de broeikasuitstoot met 70 procent kunnen verminderen door gedragsverandering. Dat wil de consument ook wel, maar toch blijft het gedrag achter.”
Duurzaam of niet?
Waar moet je als consument dan aan denken bij duurzaam gedrag? “Minder vlees eten, producten als wegwerpplastic weigeren, minder vliegen, afval scheiden en het hergebruiken of delen van producten. Dat kost tijd en moeite, waardoor het niet vanzelf gaat.” Wat het volgens Nederstigt ook moeilijk maakt, is dat we niet precies weten wat duurzaam is. “Met bloemen denk je vaak dat je puur natuur in huis haalt, maar het kweken in kassen, gebruik van pesticiden en mogelijk import maakt dat extra moeilijk.”
De mens wíl dus wel verduurzamen, maar weet eigenlijk niet hoe. Dat komt omdat ons brein vaak fungeert op de automatische piloot. Routines die je zonder teveel moeite en snel uitvoert. Daarom moeten we beginnen met het ‘bewuste brein’, aldus Nederstigt. “Goed nadenken en beredenerende keuzes maken, waarbij we zien wat dat op lange termijn doet. Het nadeel daarvan: dat gaat traag, is nauwkeurig en kost veel energie. Maar dat systeem is wel nodig om te realiseren dat je die nieuwe jas eigenlijk helemaal niet nodig hebt.” [Tekst gaat verder onder de foto]
Daarom moeten we van onbewust onbekwaam naar onbewust bekwaam. Die bekwame keuzes moeten de nieuwe automatische piloot worden. Ook in het bedrijfsleven, aldus Verboeket. “We moeten van een lineaire naar een regeneratieve economie. Bedrijven moeten iets terugstoppen in de samenleving of in de planeet. Veel eigenaren en ondernemers willen dat ook en maken zich zorgen hoe hun kinderen op deze planeet verder kunnen leven. Maar hoe graag ze ook iets duurzaams willen doen, ze zeggen vaak dat ze dat niet kunnen.”
Dat heeft alles te maken met concurrentie. Daarom pleit de lector voor een ‘level playing field’, een omgeving waarin iedereen aan dezelfde regels moet voldoen. “’Dus wetgever of overheid, geef ons regels. We willen graag duurzaam zijn; maar als ik het wel ben en mijn buurman niet, raak ik mijn bedrijf kwijt, is de roep vanuit het bedrijfsleven.” Volgens Verboeket zijn daar al verschillende wetten voor en loopt Europa samen met Canada wereldwijd voorop als het gaat om dingen die moeten veranderen. Ook het ASI-model kan daarbij helpen, een actieplan in de logistiek dat laat zien welke stappen je moet zetten om als bedrijf duurzamer te worden.
Duurzame alternatieven hebben zin
Toch vraagt Jeske Nederstigt zich af wat overheden en bedrijven nog meer kunnen doen. “Consumenten zijn gevoelig voor verleidingen, en die zijn lastig te weerstaan. Daarom moeten we verleidingen omzetten naar groene verleidingen. Als we gedrag willen beïnvloeden zijn we geneigd te overtuigen en te motiveren, maar als je de kennis niet hebt of er geen duurzame alternatieven zijn, houdt het al snel op.”
Minder vlees eten is bijvoorbeeld niet alleen goed voor de planeet, maar ook voor je gezondheid. “Maak het de mensen makkelijker en aantrekkelijker door het individuele voordeel te benoemen. Dat geeft wellicht het zetje de goede richting op. En laat ook de effecten zien van duurzame maatregelen, want het heeft echt zin. Samen krijgen we iets voor elkaar.” [Noëlle van den Berg]