'Arbeidstekorten los je niet op met invoeren numerus fixus'

“Waarschijnlijk gaan we naar een tijd met meer arbeidstekorten”, zei demissionair minister Dijkgraaf in een toelichting op de Toekomstverkenning die hij begin deze maand presenteerde. Hij vraagt zich af of we jongeren de keuze moeten blijven geven om de opleiding te kiezen die ze leuk vinden. Bron legde deze vraag voor aan de instituutsdirecteuren van vier tekortsectoren.

In de Toekomstverkenning (‘Vandaag is het 2040’) noemt Dijkgraaf als een van de mogelijke oplossingen het Zweedse model voor het tegengaan van de arbeidstekorten in tekortsectoren zoals techniek, onderwijs en zorg. In dit model wordt de keuze voor een opleiding gekanaliseerd, onder meer door zorgvuldige selectieprocedures bij numerus-fixusopleidingen. Een goed idee?

“Jonge studenten zouden volgens mij de ruimte moeten krijgen om zich breed te oriënteren op een vervolgopleiding en niet gedwongen worden om al vroeg te kiezen”, vindt Karen Cox, directeur van Fontys Mens en Gezondheid.

“Er zijn natuurlijk altijd studenten die al heel vroeg weten welke vervolgopleiding ze kiezen en zij zouden zich hier in het voortgezet onderwijs al op kunnen voorbereiden.” Deze optie is volgens Cox ook mogelijk in het Zweeds model. “Beide opties bieden zou een mooie invulling zijn van ons onderwijsmodel.”

Uitval
Wat betreft het invoeren van een beperkte toelating van studenten tot een opleiding is zij minder enthousiast. “Je moet je afvragen of jonge studenten die noodgedwongen een zorgopleiding kiezen vanwege een numerus fixus op de gewenste opleiding, op hun plek zijn in een zorgopleiding en uiteindelijk de opleiding vroegtijdig verlaten. Daar is niemand bij gebaat, het onderwijs niet, het werkveld niet en bovenal de student niet.”

Martin de Wolf, directeur van Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT), kan zich de gedachtegang van de minister wel voorstellen, maar hij is van mening dat er twee nadelen kleven aan keuzebeperking. “Allereerst vind ik dat studenten moeten kunnen studeren waar hun hart naar uit gaat. Het is namelijk niet zo dat de opleiding allesbepalend is voor wat je in de rest van je leven doet. Er is ook nog een leven lang ontwikkelen. Daar gaat deze gedachte aan voorbij.”

Daarnaast wijst De Wolf op het feit dat het aantal studenten jaarlijks fluctueert. Hij vraagt zich af hoe je in het geval van een numerus fixus een bestendig opleidingsteam neer kunt zetten. “We kunnen ook andere keuzes maken om toch de toegankelijkheid van opleidingen in tekortsectoren te vergroten. Dat zit volgens mij in het aansluiten tussen opleidingen met verdere professionaliseringstrajecten in het kader van een leven lang ontwikkelen.”

Anton van den Brink, directeur van Fontys Lerarenopleiding Sittard (FLOS), hinkt evengoed op twee benen. De keuzevrijheid van studenten beperken, dat wil hij liever niet. “Ik denk wel dat we kunnen kijken naar wat bredere opleidingen. Zodat je als student niet in een smalle koker terechtkomt, maar nog mogelijkheden hebt om daarbinnen te kiezen voor een profilering.”

Laag-hoger-hoogst
Het werken met numerus fixus, daar gelooft Van den Brink niet in. Hij ziet liever dat de doorstroomsituatie in het onderwijs verbetert. “Er is een groot aantal studenten dat niet op zijn plek zit in het middelbaar en hoger onderwijs.

Dat komt volgens Van den Brink doordat we het onderwijssysteem hebben onderverdeeld in laag-hoger-hoogst. Mensen denken daardoor onterecht dat hoe hoger je bent opgeleid, hoe beter de banen zijn en hoe meer geld je verdient. “De gevolgen hiervan zien we terug in de uitvalcijfers en in de doorstroom van opleidingen naar de arbeidsmarkt.”

De FLOS-directeur vindt dat er iets moet gebeuren aan deze beeldvorming. Hij sluit zich wat dat betreft aan bij demissionair minister Dijkgraaf die af wil van de termen lager en hoger en toe wil naar praktisch en theoretisch onderwijs. Hij beseft dat verandering van beeldvorming tijd kost. “De overheid zou dit proces kunnen versnellen door er meer campagnes op te zetten.”

Brede opleidingen
Ella Hueting ziet een oplossing in brede opleidingen, net als haar collega van FLOS. “Wat je ziet is dat er door studenten nog altijd vrij stereotiep gekozen wordt voor een studie. Zo zijn rechten en psychologie bijvoorbeeld heel populair, kiezen steeds minder vrouwen voor techniek, terwijl de gezondheidszorg bijna helemaal is gefeminiseerd. Ik stel voor om studenten vakken en kennis mee te geven die ze ook kunnen toepassen in de tekortsectoren.”

Zo zou het volgens de directeur van Fontys Engineering mogelijk moeten zijn om vanuit de opleiding scheikunde, ook leraar scheikunde te kunnen worden. “Of dat je als afgestudeerd psycholoog eveneens aan de slag kunt gaan in de gezondheidszorg. Techniek kun je op deze manier ook integreren in de zorg en het onderwijs. En dit alles zonder dat studenten worden gedwongen te kiezen voor een studie die ze liever niet willen volgen.”  [Marieke Verbiesen]