AI in Journalistiek? Ja, maar het blijft mensenwerk

Mag en moet je AI inzetten in de journalistiek en zo ja: hoe dan? Wat zijn de richtlijnen, de valkuilen, de morele aspecten? Fontys Journalistiek hield er samen met Regionale Publieke Omroepen een congres over in Mindlabs. Een bomvolle zaal journalisten werd met tal van dilemma's rond AI geconfronteerd. 

Er is amper een domein of werkveld te bedenken waar AI niet sneller dan het licht zijn intrede heeft gedaan. Ook in de journalistiek. Terwijl dit ook of misschien wel juist daar heel riskant kan zijn. Dit is immers een tijdperk van fake news en gevaarlijke algoritmes, waarin de jongste generaties hun nieuws vooral van Tiktok halen en ook oudere generaties zich steeds vaker vooral laten informeren via social media over wat er in de wereld speelt. 

Onder leiding van Fontyslector Daniëlle Arets en Olivier de Neve werden met een aantal experts de ethische dilemma's van AI in de journalistiek doorgenomen. Waarbij vooral Laurens Vreekamp, oprichter van de Future Journalism Today Academy en mentor bij het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek, indruk maakte met zijn presentatie. Hij liet met treffende voorbeelden onder meer zien hoe AI soms tot verkeerde en ronduit discriminerende keuzes kan komen. 

Ethiek
Nu maken ethiek en morele overwegingen al sinds jaar en dag deel uit van journalistieke keuzes en richtlijnen, maar de komst van AI maakt het er niet makkelijker op. Zoals bleek uit de verhalen van de sprekers maar ook uit de workshops, waarbij ook Fontysexperts op dit terrein - onder meer lector Bart Wernaart en technofilosoof Rens van der Vorst - werden ingezet. 

De journalisten van de dertien regionale omroepen die samen de Regionale Publieke Omroepen (RPO) vormen, maar ook redacteuren van landelijke media, kregen zo bakken vol informatie over zich uitgestort. Vrijwel niemand van de beroepsgroep leek op voorhand AI af te wijzen. Maar de meesten zijn wel huiverig om het in te zetten.  De betrouwbaarheid, de transparantie, het effect op duurzaamheid, wat zijn de bronnen van AI, hoe zit het met copyright: heel veel dilemma's dus, waarvan de meeste deze dag meerdere keren voorbijkwamen. 

Veel (landelijke) media gebruiken inmiddels ook AI en hebben daar vaak ook richtlijnen voor opgesteld. Maar zoals tijdens het congres keer op keer duidelijk werd: de ontwikkelingen gaan dermate snel als het om AI en GenAI gaat, dat wat vandaag aan richtlijnen en protocollen is opgesteld volgende week al de prullenbak in kan of aangepast moet worden.

Emmy
Dat laatste werd ook overduidelijk uit het verhaal dat Jeffrey Kofman te vertellen had.  Kofman was dertig jaar lang journalist en reporter voor met name ABC News. Hij won een Emmy voor zijn reportages vanuit Libië in de tijd dat Khadaffi ten val werd gebracht. Maar de laatste 10 jaar heeft hij zich helemaal gericht op AI. Zijn bedrijf Trint begon met het omzetten van audio naar tekst, maar is tegenwoordig veel omvattender.

Kofman schetste hoe het beroep in de loop van afgelopen eeuw is veranderd. Hoe de technologie zijn intrede deed in de journalistiek en daarmee storytelling totaal veranderde. De introductie van telegraaf, radio, tv, video, satellieten, internet; elke verandering werd steeds sneller omarmd en ingezet. “Het duurde 60 jaar eer de hele wereld van elektriciteit was voorzien. Maar twee jaar na de introductie ervan, had al zo'n beetje iedereen een smartphone.”

Die snelheid waarmee technologie wordt geadopteerd, en dus de snelheid van veranderingen in de media, is volgens Kofman verantwoordelijk voor de grootste verschuivingen in de mediawereld. Dat gaat bij AI gepaard met zorgen die wereldwijd leven onder journalisten: de ethische implicaties, het gebrek aan kennis over AI en de bronnen die het gebruikt.

Macht
Vergeet ook niet de zorgen die er zijn over de waterscheiding die dit teweeg kan brengen tussen grote en kleine mediabedrijven. Immers: wie veel geld heeft, kan gemakkelijker nieuwe technologieën inkopen en inzetten. “Maar zelfs de grootste mediaconcerns gaan als het bijvoorbeeld over copyright gaat liever niet de juridische strijd aan met de techbedrijven. Omdat ze in vergelijking daarmee gewoon niet rijk genoeg zijn.” Het geeft nog maar eens aan hoe groot de macht is van de techbedrijven. 

Betrouwbaarheid, zo stelde Kofman, zal altijd een issue blijven. Mooie oneliner: “AI should not dictate but enable what we do as journalists.” Dat sloot aan bij wat eerdere sprekers ook al aankaartten, en wat bij diverse media ook al in de richtlijnen is vastgelegd. Namelijk dat bij de inzet van AI een publicatie altijd als laatste nog een keer door een redacteur wordt gecontroleerd. Oftewel: journalistiek blijft mensenwerk. 

Wel met minder mensen. Want ook Kofman ziet redacties door de komst van AI in de toekomst kleiner worden en redactielokalen en -kantoren in formaat krimpen. Maar er zijn ook voordelen.  En niet alleen in snelheid en hogere generieke productie. “Je komt als journalist veel meer te weten met GenAI doordat onzichtbare archieven worden blootgelegd, waardoor je informatie krijgt waarvan je het bestaan anders nooit had geweten.”

Zijn tip voor Fontys Journalistiek: “Zorg dat je studenten kennis over technologie bijbrengt. Geef ze er les in en leer ze programmeren.” [Jan Ligthart]