'Ageism' komt vaker voor dan je denkt

Leeftijdsdiscriminatie, ofwel ageism. Het komt vaker voor dan mensen denken. Drie deeltijdstudenten van de opleiding Toegepaste Gerontologie deden er met bijzondere onderwerpen onderzoek naar.

Naomi Vissers, Heide-Lise Dings en Astrid Bons zitten in het tweede jaar van hun opleiding als ze van docent Eric Schoenmakers de opdracht krijgen om onderzoek te doen naar ageism. Heide-Lise besluit daarbij de focus te leggen op de zorg. Dat is immers de sector waar ze naast haar studie in werkt. 

“Ageism gaat over leeftijdsdiscriminatie. Bij jongeren, maar ook bij ouderen. Ik heb me gericht op de ouderen”, vertelt Heide-Lise. “Veel mensen hebben vooroordelen over ouderen. Ze zouden kwetsbaar zijn. Kunnen niks. Willen niks. Dat is waar mijn onderzoek over gaat.”

De interesse van Heide-Lise ging uit naar het uiterlijk van ouderen in een verzorgingstehuis. Specifieker nog: naar hun kleding. “Als ik aan een oudere denk, denk ik aan iemand die bruine kleding draagt, voor het gemak kiest en niet snel een jurk aantrekt. Maar klopt dat beeld wel? Ik merkte al snel dat hier weinig onderzoek naar gedaan is en besloot daar verandering in te brengen.”

De student bezocht een verpleeghuis, ging in gesprek met ouderen en liet hen twee verschillende afbeeldingen zien: een van een senior in ouderwetse kleding, een van een senior in een moderne outfit. “Ouderen blijken meer positieve associaties te hebben bij de ouderen met moderne kleding. Ze zien hen als toegankelijk, rijk, zelfverzekerd en competent. Bij de ouderwetse kleding kwamen er meer negatieve woorden naar boven.” 

Elderspeak
Naomi, medestudent van Heide-Lise, werkt als doktersassistent bij de geriatrie-afdeling van het Amphia Ziekenhuis in Breda. Ouderen zijn haar patiënten en ze merkt dat zij vaak worden aangesproken met een kinderstem. Ook worden er veel verkleinwoordjes gebruikt. Oftewel: er is sprake van ‘elderspeak’. Dat is een versimpelde spraakstijl die jongere volwassenen gebruiken als ze met ouderen praten. 

“Hier heb ik mijn onderzoek op gericht”, vertelt Naomi. “Ik heb mijn collega’s maandenlang geobserveerd om te kijken hoe vaak zij elderspeak toepassen en op welke manier. Uit data die ik heb bijgehouden, blijkt het regelmatig te gebeuren. Ik heb mijn collega’s daarop aangesproken en daar waren ze heel blij mee. Ze hadden zelf niet door dat ze het deden.”

Maar hoe erg is het als ouderen met een kinderstem worden aangesproken? Of als er verkleinwoorden worden gebruikt? Erger dan je denkt, stelt Naomi. “Zodra je elderspeak gebruikt, zie je dat mensen zich afhankelijker gaan gedragen. Als jij zegt dat mevrouw ‘haar jasje maar mee moet nemen omdat het maar een klein stukje wandelen is’, zal je haar gedrag zien veranderen. Ze vindt het niet fijn.” 

Leeftijdsdiscriminatie op verjaardagskaarten
In tegenstelling tot Heide-Lise en Naomi heeft Astrid geen achtergrond in de zorg. Haar interesses liggen bij communicatie en media, en dat is precies waar zij zich met haar onderzoek op heeft gericht. Ze zocht uit hoe het zit met leeftijdsdiscriminatie op verjaardagskaarten. 

Ageism is volgens Astrid vaak niet duidelijk zichtbaar. In vacatureteksten ontdek je het alleen tussen de regels door. ‘Je komt terecht in een jong en dynamisch team’, staat er dan. “Waarmee je dus eigenlijk direct een wens uitspreekt voor de persoon die gaat solliciteren: die moet jong en dynamisch zijn”, legt Astrid uit. “Bij verjaardagskaarten is het tegenovergestelde het geval. Daar is het juist héél zichtbaar.”  

De student onderzocht hoe vaak er op verjaardagskaarten gebruik wordt gemaakt van stereotypen. Het antwoord: vrij vaak. “Meestal gaat het om clichés waarbij ouder worden wordt geassocieerd met negatieve gevolgen. Dat het tijd wordt om achter de geraniums te gaan zitten bijvoorbeeld. Of dat je midlifecrisis aanbreekt.” 

Het zijn teksten of afbeeldingen die grappig bedoeld zijn, maar die voor sommige ouderen helemaal niet grappig zijn. Astrid: “Ze kunnen gelinkt worden aan twee theorieën: de angst voor het ouder worden en de angst voor de dood. Sommige kaarten zijn ronduit beledigend. Dat is niet oké. Als je veertig wordt en je krijgt een kaart met een afbeelding van hangende borsten… Dat vindt toch niemand leuk?” 

Haar conclusie: leeftijdsdiscriminatie op verjaardagskaarten moet stoppen. “Uit verschillende studies blijkt dat mensen met een negatief zelfbeeld over veroudering korter leven dan mensen met een positief zelfbeeld. Als ageism minder voor zou komen, kunnen we daartegenin gaan.”  [Karen Luiken]