Zó belangrijk is persvrijheid: 'Tot bloedens toe geslagen'
Ieder jaar wordt op 3 mei stilgestaan bij het belang van persvrijheid. Dit jaar gebeurt dat ook, maar omdat deze dag in een vakantie valt, besloot Fontys Hogeschool voor Journalistiek er deze week al aandacht aan te besteden. Hoe? Met een festival.
Studenten konden twee dagen lang deelnemen aan allerlei interviews, workshops en debatten. Het festival werd maandag afgetrapt met een live-interview met Ruth Kronenburg, directeur van Free Press Unlimited. Een dag later kwamen onder anderen drie gevluchte journalisten, wiens namen niet genoemd mogen worden vanwege hun veiligheid, langs om te praten over hun soms angstaanjagende ervaringen.
Eén van hen komt uit Syrië en was daar naar eigen zeggen ‘always working between the lines’. Jezelf uiten kan daar niet. Praten met een taxichauffeur is not done. “Ik ben opgegroeid in een familie die tegen het Syrische regime is”, vertelt ze in aanwezigheid van tientallen geïnteresseerde journalisten in spé. “Mijn vader heeft heel vaak in de gevangenis gezeten. Als klein meisje stuurde ik hem briefjes door teksten op sigarettenfilters te schrijven en die in tandpastatubes te stoppen. Eerst alleen naar mijn vader, maar later ook voor andere gevangenen.”
Dat moment bezorgde de Syrische zoveel adrenaline, dat ze het gevaar vaker op wilde zoeken. En dus werd ze journalist, net als een andere aanwezige die uit Zuid-Soedan komt. Hij koos voor dit vak omdat hij wil vechten voor gelijkheid en vrijheid. Zijn land is immers al lange tijd in oorlog. “Het is in Zuid-Soedan heel gevaarlijk om journalist te zijn”, vertelt hij. “Ik ben ooit tijdens een protest gearresteerd, meegenomen en tot bloedens toe geslagen. Ik werd uiteindelijk vrijgelaten, maar mocht het met niemand over dit voorval hebben. Mijn familie wil dat ik stop met mijn werk omdat ze bang zijn dat de volgende arrestatie mijn dood zal worden, maar ik denk er niet aan om de handdoek in de ring te gooien. Want als ik dit werk niet doe, hoe komen mensen dan achter de waarheid?” [Tekst gaat verder onder de foto]
Het programma gaat verder met een bezoekje van Sinan Can, onderzoeksjournalist en programmamaker. Hij vertelt over een van zijn documentaires waarvoor hij lange tijd door Saoedi-Arabië reisde. Een land waar hij inmiddels niet meer welkom is. “In de tijd dat we daar zaten is journalist Jamal Khashoggi vermoord en zijn er vrouwelijke activisten opgepakt. De Saoediërs verwachtten dat we die onderwerpen niet zouden behandelen in de docu en mooi weer zouden spelen, maar daar hadden we geen zin in. Wij wilden een zo realistisch mogelijk beeld van het land geven. Toen ze de serie uiteindelijk bekeken en zagen wie ik allemaal had geïnterviewd, zeiden ze dat ik het land niet meer in mocht.”
Can geeft toe dat zijn baan veel spannende momenten met zich meebrengt. Vaak positief, soms negatief. “Ik denk dat je altijd bang bent. Want als ze je daar in de gevangenis gooien, is het maar de vraag hoe snel je vrij komt”, zegt hij, daaraan toevoegend dat zijn ervaringen iets hebben gedaan met zijn mentale gezondheid. “Ik denk wel dat ik af en toe somber ben en het vertrouwen in de mens verlies. Ik heb bij collega’s die in dezelfde hoek opereren gezien dat je kan instorten, dat je depressief kan worden. Je raakt beschadigd. Daar hoeven we niet zielig over te doen. Je neemt verhalen mee naar huis en slaat ze op.” [Tekst gaat verder onder de foto]
Na het gesprek met Sinan Can volgen er nog een interview met Frederike Geerdink en een debat over bedreigingen in de journalistiek. Leiden die tot zelfcensuur?, is de vraag. Daarover delen onder anderen Evert de Vos, chefredacteur van De Groene Amsterdammer, en Yolanda Sjoukes, onderzoeksjournalist van onder andere het Brabants Dagblad, hun gedachten.
Sjoukes, die tijdens haar carrière meerdere malen onder politiebegeleiding heeft gestaan, vertelt over de keer dat ze zelf bedreigd is. “Mijn 7-jarige zoontje is jaren geleden op straat door iemand aangesproken. Hem werd verteld dat zijn moeder heel erg uit moest kijken met al die stukjes in de krant. Die waren niet goed. Mijn zoontje heeft vervolgens twee jaar op een stretcher naast ons bed gelegen. Hij was bang als ik ging wandelen.”
Een vervelende, zeg maar gerust traumatische ervaring, maar leidde die ook tot zelfcensuur? Legt Sjoukes zichzelf sindsdien beperkingen op om dit soort dingen in het vervolg te voorkomen? “Zelfcensuur gebeurt heel subtiel. Ik heb tegenwoordig bewust geen naambordje bij de deur hangen. Mijn kinderen tag ik niet op social media. Ik ben heel blij dat ze een andere achternaam hebben. En ik deel online niet wanneer ik bijvoorbeeld naar een concert ga. Het zijn gewoontes geworden.” [Karen Luiken]
