Tilburg,
24
september
2019
|
16:06
Europe/Amsterdam

'Wetenschap is geen absolute waarheid, je moet zelf nadenken’

Karin Verouden interviewt 17 wetenschappers voor boek

Ze weet zelf weinig van wiskunde, maar dat belette Fontys-medewerker Karin Verouden niet om 17 wetenschappers te interviewen over hun liefde voor dat vak en hoe het bijdraagt aan oplossingen voor maatschappelijke problemen. Ze legde hen ook een dilemma voor: zijn wetenschappers verantwoordelijk voor de eventuele schaduwzijde van hun werk?

De interviews zijn gebundeld in het boek De grenzen van het getal, wiskundigen aan het woord, dat volgende maand verschijnt. Karin Verouden is behalve stagebegeleider bij Fontys Lerarenopleiding Tilburg ook freelance journalist, lid van de Landelijke Regiegroep Bildung en betrokken bij de Internationale School voor Wijsbegeerte, die het initiatief financieel ondersteunde en uitgever is van het boek.  

Ook ontving ze hulp van het Platform Wiskunde, dat haar ondersteunde bij de zoektocht naar interessante wiskundigen. Zo kreeg ze een gemêleerd clubje aan tafel, zoals populatiebioloog Jacco Wallinga die de regering adviseert over vaccinatiebeleid, Gerrit Timmer, financieel directeur van het bedrijf ORTEC dat data gebruikt om bedrijfsprocessen te verbeteren en Ingrid van de Leemput, die op zoek is naar indicatoren die aangeven dat ecologische systemen – zoals koraalriffen – op instorten staan. 

Het is een heel divers Great Barrier Reefboek geworden. Ze sprak met de wetenschappers over sociaal intelligente robots, de relatie tussen kunst en natuurwetenschap, de begeleiding van topsporters, waterbeheer in Nederland, zwarte gaten en cybersecurity. “Sommige wetenschappers worden ongelooflijk gelukkig van wiskunde”, vertelt Verouden, die zegt goed ‘nerds’ te spreken. “Ik kan hun wetenschappelijke redeneringen goed volgen.”

Er is geen waarheid 
Waarom wilde ze dit boek schrijven? “Ik wil dat wetenschappers verder kijken dan hun wiskundige neus lang is. Bèta en technische wetenschappen zijn belangrijk voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken op het gebied van de energietransitie, het klimaat en watertekorten in de wereld, maar er is ook een grens aan wetenschappelijk onderzoek”, zegt de schrijfster.

“Als je bijvoorbeeld denkt aan gentechnologie, het bewerken van planten, dieren en mensen, dan moeten we ons ook afvragen hoe ver we willen gaan. Of bij het doorvoeren van technologie in de zorg voor oudere mensen”, vertelt Verouden. 

Ze vindt dat vaak te klakkeloos wordt vertrouwd op 'de getallen'. Wetenschap is niet de enige waarheid en minder objectief dan vaak wordt aangenomen, meent ze. “Wiskundige modellen zijn afhankelijk van de variabelen die de onderzoeker erin stopt. Toch wordt er in de beleidsvoering volledig op vertrouwd. Maar mensen moeten zelf nadenken en niet blindelings de wetenschap volgen, ook al helpt het ons. Je moet altijd kritisch blijven.” 

Mens is geen factor 
Verouden werkte als communicatiedocent bij de opleiding Toegepaste Wiskunde en zag dat studenten én docenten daar te klakkeloos – in haar ogen – wiskundige modellen gebruikten en toepasten. “Die worden dan gebruikt bij optimalisatieprocessen om uit te rekenen hoe je bijvoorbeeld logistieke processen in de zorg kunt verbeteren. De mens is daarin vaak geen factor.”

Hoe dat werkte kun je volgens Verouden lezen in het interview dat ze had met Gerrit Timmer van ORTEC, dat dergelijke software ontwikkelt. “ORTEC bedacht destijds voor de NS het ‘Rondje rond de kerk’. Een efficiënt model, maar de conducteurs zagen dat helemaal niet zitten. Er was geen rekening mee gehouden dat die graag afwisseling wilden. Timmer besloot met hen te gaan praten en paste aan de hand daarvan het model aan. Hij voegde de variabele ‘mens’ toe en zo veranderde het model.”  

Afsterving koraalriffen 
Maar de meeste geïnterviewden in het boek van Verouden vinden dat wetenschap slechts de taak heeft te onderzoeken en geen ‘politiek standpunt’ mag innemen. Jacco Wallinga zegt duidelijk: ‘Ik blijf achter de deur van de wetenschap.’

Ook Ingrid van de Leemput is terughoudend. Zij doet voor de Universiteit van Wageningen wiskundig onderzoek naar de achterliggende mechanismen van ecosystemen. Die informatie kan gebruikt worden om afsterving van bijvoorbeeld koraalriffen te voorkomen.

“Haar collega-wetenschappers in Australië gaan met hun bevindingen de barricade op omdat ze het Great Barrier Reef willen redden, maar Ingrid doet dit bewust niet. Ze wil dat de cijfers voor zich spreken”, vertelt Verouden. Het mooie aan de theorie is volgens Van de Leemput juist dat die bij verschillende systemen toepasbaar is. 

Klimaatsceptici
Toch roept Verouden wetenschappers op om meer het gesprek aan te gaan met de samenleving en vice versa de samenleving om altijd zelf te blijven nadenken en wetenschappelijke modellen niet voor zoete koek te slikken.

Is ze dan niet bang dat dit leidt tot wantrouwen jegens wetenschappers? Denk aan klimaatsceptici of mensen die hun kinderen niet meer willen laten vaccineren omdat ze bang zijn dat hun kinderen er autisme van krijgen, terwijl dat door wetenschappers wordt bestreden?

"Ik ben ervan overtuigd dat wetenschappers hun werk integer doen en dat ze dit zo objectief mogelijk doen. Ik wil zeker niet oproepen tot wantrouwen. Het is niet zwart/wit. Volledig vertrouwen en volledig wantrouwen zijn twee extremen. Het gaat erom dat je op een gezonde manier jezelf informeert en zelf blijft nadenken. Daarbij speelt het onderwijs een belangrijke rol. Die moet kritische burgers opleiden”, aldus Verouden. Ze hoopt daar met haar boek aan bij te dragen. [Petra Merkx] 

Reacties 1 - 1 (1)
Bedankt voor uw bericht.
Gustaaf Rutgers
29
November
2020
Slechts twee jaren studie psychologie Rijksuniversiteit Groningen hebben mij er reeds als jongvolwassene bewust van gemaakt dat gezond wantrouwen jegens mogelijke verstrengeling van wetenschap en 'politiek standpunt' terecht is. Ik onderschrijf de wijze woorden van Karin Verouden! Autonoom denken is mij versterkt bijgebracht op de kunstacademie Minerva Groningen. Doch doorslaggevend was en is mijn mystieke, verlichtende bewustzijn, mij als zoekende adolescent door 'de goddelijke wereld' toegeworpen toen ik 22 was. Waarheid bestaat, maar zij is als wetenschap 'slechts' intersubjectief te delen. Het karakter van objectieve wetenschap is wiskundig wonderschoon, maar zij sluit de variabele 'mens' te betekenisvol uit. In concreto anno nu: de heer Jacco Wallinga 'blijft achter de deur van de wetenschap'. Akkoord. Integer. Maar mag ik als autonoom denker gezond wantrouwen toetsen? Wie bewijst mij dat een collega van de heer Wallinga - tijdens overleggen met en adviseersessies aan de regering - zich niet tòch inlaat met politieke standpunten? Wie bewijst mij dat wetenschap en politiek tijdens zulke sessies niet te zeer getwijnd worden? Mijn mystieke oog en mijn wetenschappelijke oog mogen tezamen toch twijfelen aan de integriteit van ons overheidsgedrag? In mystiek geluk groet ik u, integer medemens. Gustaaf Rutgers, mysticus-in-wording