Waarom strikter onderscheid mbo- en hbo-verpleegkundigen nodig is

De landelijke discussie over de vraag of er een striktere scheiding moet komen tussen mbo- en hbo-verpleegkundigen verloopt moeizaam. Iedereen snapt dat er een verschil moet zijn, blijkt uit een rondgang van Bron langs betrokkenen. Maar het is in de praktijk lastig te realiseren. Aan de andere kant is het nodig om hbo’ers te behouden voor de zorg.

Het onderwijs erkent al tientallen jaren impliciet dat er twee niveaus in werkzaamheden voor verpleegkundigen bestaan, er zijn immers mbo- en hbo-opleidingen Verpleegkunde. Verschillen in competenties en kennis zouden dan ook zichtbaar moeten zijn in de praktijk. Toch is dat vaak niet zo: mbo’ers doen nu hbo-werkzaamheden en omgekeerd.

Om dat onderscheid formeel te regelen, diende zorgminister Bruno Bruins dit jaar het wetsvoorstel Big II in. Het zorgde voor ophef onder met name ervaren mbo-opgeleiden en zogenaamde in service-verpleegkundigen. Zij vrezen bepaalde taken niet meer te mogen uitvoeren en te worden gedwongen een opleiding te volgen om ook op papier te beschikken over de vereiste competenties.

Tegelijkertijd is er helderheid op de werkvloer nodig. “Op dit moment hebben we een behoorlijke uitstroom onder verpleegkundigen”, zegt Karen Cox, directeur van Fontys Hogeschool Mens en Gezondheid, waaronder ook de studie Verpleegkunde valt. “Als hbo’ers in de praktijk niet worden uitgedaagd, hebben we straks een probleem. Afgestudeerden moeten niet na drie, vier jaar zeggen: dit wil ik niet, ik wil een baan met meer uitdaging.”

Gebrek aan personeel
Vera de Haan studeerde 3,5 jaar geleden af als verpleegkundige bij Fontys Eindhoven. Vrijwel meteen daarna vond ze werk op de afdeling cardiologie in het Máxima MC in Veldhoven. Ze kan zich voorstellen dat in zorginstellingen soms geen tijd is voor werkzaamheden die passen bij haar opleiding, vanwege een gebrek aan mankracht.

“Op onze afdeling is geen personeelsprobleem, dus ik kan dingen doen die aansluiten bij mijn opleiding. Maar ik kan me indenken dat het anders is als er een personeelstekort is. Omdat de werkdruk dan veel groter is.”

Student boeit het niet
Dat de discussie over functie-onderscheid op de werkvloer Fontys nieuwe studenten Verpleegkunde kost, betwijfelt Fontys-directeur Cox. “We hebben al eens rondgevraagd. Studenten zijn niet bezig met Big II en met het antwoord op de vraag wat dat betekent”, zegt zij.

"Vooralsnog straalt de discussie niet op ons af. Intussen blijven we de samenwerking met de praktijk zo goed mogelijk vormgeven. Dat zie ik als mijn maatschappelijke verantwoordelijkheid.”

Fontys is mede actief binnen proeftuinen en zogenaamde zorginnovatiecentra. Cox: “Het gaat niet alleen om de theorie. We moeten in de praktijk samenwerken zodat de hbo’ers en de mbo’ers zo goed mogelijk tot hun recht komen. We moeten samen met de praktijk opleiden en oog hebben voor de hele beroepskolom.”

Waardevolle ervaring 
De Haan benadrukt dat er in de discussie over ‘functiedifferentiatie’ een onderscheid moet worden gemaakt tussen patiëntenzorg aan het bed en andere, zorg overstijgende werkzaamheden. “We kunnen allemaal complexe zorg leveren: mbo’ers, hbo’ers en in service opgeleide verpleegkundigen”, zegt zij. “Die taken weghalen bij mbo’ers en in service-opgeleiden zou, denk ik, niet moeten. Zij hebben zoveel waardevolle ervaring. En in een ziekenhuis kom je dan roostertechnisch al gauw niet meer uit.”

Los van de patiëntenzorg kan een verpleegkundige met hbo-achtergrond te maken krijgen met zaken als het vormgeven van de afdeling, zicht houden op de kwaliteit van de zorg en het opstellen van een plan van aanpak. De Haan: “Je kunt meer leiderschap tonen. Ikzelf zit in meerdere werkgroepen. Mijn wens is wel om daar meer tijd voor te kunnen vrijmaken, ik zou het meer willen doen.”

Senior verpleegkundige
Het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven werkt sinds 2003 met functiedifferentiatie. Daarvoor heeft het de functie senior verpleegkundige geïntroduceerd. “Dat is een functie met een hbo-profiel”, zegt Paul Jaegers, projectmanager Human Resources development van het Catharina Ziekenhuis. “Mbo’ers en hbo’ers hebben verschillende competenties als ze van school komen. Daarom is het goed vanaf het begin hierin een onderscheid te maken.”

Toch stelt hij dat een wet die onderscheid op de werkvloer moet regelen, niet per se nodig is om dit te realiseren. “Zo’n wet is alleen maar zwart-wit. Als zorginstelling kun je nuances, grijstinten aanbrengen, bijvoorbeeld door rekening te houden met ervaring en de ontwikkeling van ervaren verpleegkundigen. De landelijke bestaande profielen vertalen we naar het eigen ziekenhuis. Dat kan door het gesprek aan te gaan met verpleegkundigen. Iedereen snapt dat er een verschil wordt gemaakt, en dat is maatwerk.”

Dat dat noodzakelijk is, staat voor Jaegers buiten kijf. “In de zorg zie je een dubbele vergrijzing. De patiënten worden ouder, hun problematiek wordt complexer en de beroepsgroep van verpleegkundigen dunt verder uit.” Tegelijkertijd erkent hij dat het niet eenvoudig is twee functieprofielen op de werkvloer in te voeren. “Dat kost tijd en zorgvuldigheid van werknemers en werkgevers.”

Snotneuzen van het hbo
Ondertussen ziet Maaike van de Fontys-opleiding Verpleegkunde in Tilburg de invoering van de wet Big II wel zitten. “Nu is er maar weinig verschil”, zegt de 22-jarige studente. “Wel merk je op de stagevloer dat mbo-opgeleide collega’s je als snotneus zien die als hbo-student wel even komt vertellen hoe het moet. Met hbo-functies verwacht ik dat je als verpleegkundige minder aan het bed komt te staan omdat je eerder in coördinerende, leidinggevende functies terechtkomt.”

Dat mbo’ers sommige taken straks niet meer zouden mogen uitvoeren, noemt zij ‘heel jammer’. “Praktijkkennis is veel waardevoller dan theoretische kennis”, redeneert zij. Nadelen van een strikt onderscheid tussen functies ziet ze ook. “Je krijgt zo een soort rangorde op de werkvloer. Dat is misschien rottig voor de lager opgeleide verpleegkundigen.” [Erwin Blatter]