Studiesucces: pas in de realiteit valt het kwartje

Om uitval van eerstejaars studenten te bestrijden, is het cruciaal om de eerste weken van de studie de vinger aan de pols te houden. De Studiekeuzecheck die Fontys momenteel hanteert om uitval te voorkomen, blijkt minder effectief. “Pas wanneer de student geconfronteerd wordt met de realiteit, valt het kwartje”, zegt promovenda Evelyne Meens.

Meens is onderzoeker en beleidsadviseur bij Dienst Studentenvoorzieningen van Fontys. Ze verdedigt op 12 oktober haar proefschrift ‘Motivatie: individuele verschillen bij studenten in studiekeuzes en studiesucces’ aan Tilburg Universiteit. Begin dit jaar won Meens de prijs voor het beste onderzoek van Fontys in 2017. De jury prees haar bij die gelegenheid onder andere voor de instrumenten die zij (mee) heeft ontwikkeld om studiekeuzes en studiesucces te verbeteren.

Daarbij zit ook de Studiekeuzecheck. Iedereen die zich aanmeldt bij een van de Fontys-opleidingen, doorloopt deze Studiekeuzecheck. Deze bestond afgelopen jaren uit een vragenformulier en een persoonlijk gesprek. “Als je het de studenten vraagt, zijn ze volop gemotiveerd”, zegt Meens. “De vraag is alleen: waarvoor? Zij kunnen een heel ander beeld hebben van de studie dan hoe deze in werkelijkheid is. Dat blijkt ook regelmatig het geval.” Daarom is de Studiekeuzecheck die Fontys momenteel hanteert, minder effectief.

Moeten we de Studiekeuzecheck dan maar afschaffen? “Deze kan wel nuttig zijn, maar alleen als de student gestimuleerd wordt tot reflectie. Nu gaan de vragen onder andere over studiehouding en ervaringen op de middelbare school, maar dat zegt weinig over hoe die student het hbo zal ervaren. Het zou bijvoorbeeld heel goed zijn als aan de Studiekeuzecheck een meeloop- of proefstudeerdag gekoppeld zit, zodat je kunt vragen naar wat iemand op die dag precies heeft aangesproken.”

Reality check
Wanneer de eerstejaars-werkelijkheid tegenvalt, kan het snel bergaf gaan met de motivatie. Uiteindelijk geeft zo’n 30 procent van de hbo-studenten er in de loop van het eerste jaar de brui aan. Ze stappen over naar een andere studie of houden er helemaal mee op. Fontys raakt in ieder geval het merendeel van deze studenten kwijt.

Ideaal zou zijn, aldus Meens, wanneer aspirant-studenten een vorm van proefstuderen zouden volgen voordat ze zich inschrijven. Een realitycheck van te voren dus. “Maar ongeveer de helft van de aankomend studenten van Fontys oriënteert zich nauwelijks of niet”, blijkt uit Fontys cijfers. Die studenten menen al genoeg van de studie te weten, denken dat oriëntatie niet helpt of hebben andere redenen.

Veel van deze overwegingen zijn terug te voeren op het feit dat jongeren gewoon nog niet zo ver vooruit denken, zegt de promovenda. “Ze zijn niet erg vatbaar voor adviezen. Zelfs als er een negatief advies voor een bepaalde opleiding uit onze Studiekeuzecheck rolt, iets waarmee we heel voorzichtig zijn, doet de helft van de studenten daar niets mee. Het jongerenbrein is debet aan het (nog) niet overzien van de consequenties bij bepaalde keuzes. Daar moeten we studenten dus bij helpen”

Indicator
Een instrument als de Startthermometer, dat Fontys inzet bij eerstejaars na hun eerste lesperiode, blijkt wel een vrij efficiënte indicator van het studiesucces. “Studenten die in de loop van het jaar afhaken, blijken in die eerste fase eigenlijk al te twijfelen. Doorgaans wordt die twijfel dus niet kleiner, maar groter.” Het is voor Fontys én de student cruciaal om in deze periode in te grijpen. In deze fase kunnen studentcoaches op de opleiding nuttig zijn.

Daarnaast bestaan er initiatieven om de student alsnog op de juiste plek te krijgen, zoals het heroriëntatietraject Explore, en nemen de mogelijkheden om vroegtijdig te switchen langzaamaan toe. Ook is er dit jaar voor het eerst de mogelijkheid voor afhakers om toch bij Fontys te blijven door het Empower TEC kickstartprogramma te volgen: ze heroriënteren zich op hun volgende studiekeuze en werken ondertussen aan hun zogeheten TEC (technology, entrepreneurship en creativity) skills. Zo kunnen ze er toch een volwaardig studiejaar van maken en hoeven ze niet bij Albert Heijn achter de kassa te gaan zitten.”

De gisteren uitgekomen Keuzegids Hoger Onderwijs besteedt veel aandacht aan het studiekeuzeproces. De gids komt met een onderzoek onder 13.000 eerste- en tweedejaarsstudenten. De conclusie: wie een of twee maanden voor het begin van het studiejaar de knoop doorhakt, is te laat. Die groep doet het relatief slecht het eerste jaar. Maar te vroeg beslissen, is ook niet altijd een garantie: degenen die ‘altijd’ al wisten wat het zou gaan worden, doen het relatief ook slecht. En: wie zich oriënteert doet het altijd beter.

“Dat onderschrijft onze bevindingen”, zegt Meens. “Een beslissing die gestaafd wordt met ervaring, dus oriëntatie door aspecten van de studie écht te beleven, is het meest reëel. Ik ben heb studenten gesproken die al vanaf hun kindertijd wisten dat ze juf of meester wilden worden, dat was hun droom. Maar daardoor hebben ze nooit twijfel of andere gedachten toegelaten. Als dit het dan niet blijkt te zijn, valt er wel veel in duigen.”

Welzijn
In haar proefschrift breekt Meens een lans voor een bredere opvatting van het begrip studiesucces. “Dat is nu heel nauw verbonden met uitval. Maar het is niet zo dat je studie automatisch een succes is als je niet uitgevallen bent. Het gaat er ook om dat je een persoonlijke ontwikkeling doormaakt, zowel intellectueel als sociaal. Ik kan er zelf over meepraten, ik ben begonnen met een studie economie die ik braaf heb afgemaakt maar pas 13 jaar later werd ik tijdens mijn studie psychologie echt geraakt.”

“Er zijn nog steeds studenten die hun studie doorlopen zoals ik dat deed met economie, maar studeren is meer dan je programma afwerken. Daarom is het belangrijk dat studenten zich blijven afvragen: is dit nog steeds iets voor mij, voel ik me happy hier? En het is aan de docenten om dat nadenken te stimuleren.” [Debbie Langelaan]

Na 12 oktober is het proefschrift is terug te lezen op fontys.nl/studiesucces.