Speelt ontlezing ook Fontys-student parten?

Dat de helft van vijftienjarigen lezen tijdverspilling vindt, is één van de voornaamste redenen dat er sprake is van forse ontlezing onder Nederlandse jeugd, zo blijkt uit het internationale PISA-onderzoek. In hoeverre voelt Fontys hiervan een effect en doet de hogeschool er iets aan?


Het PISA-onderzoek - een vergelijkende studie onder 600.000 leerlingen uit 77 landen - laat bovendien zien dat een kwart van de vijftienjarigen zelfs zo slecht leest dat ze het risico lopen laaggeletterd de school te verlaten.

Oorzaken die worden genoemd: het drastisch toegenomen gebruik van de mobiele telefoon, meer kinderen die thuis geen Nederlands spreken en de sluiting van schoolbibliotheken.

Susan Beckers docente van de Fontys Lerarenopleiding Nederlands in Sittard (FLOS) en kartrekker van het taalbeleid op de hogeschool, stelt evenwel dat leerlingen en studenten ‘meer lezen dan ooit’. “Blogs, reclameteksten, en in games”, zegt zij. “Maar ze lezen wel heel veel minder lange lappen tekst.”

Taalverzorging
Dat de taalverzorging van nieuwe studenten niet altijd even goed is, merkt ze aan hoe studenten taal zien. “Ze willen gewoon een boodschap overbrengen. Die vinden ze belangrijker dan het verzorgen ervan. Het kost ze vaak grote moeite om lange lappen tekst te lezen, te schrijven en te verwerken.”

Ze relativeert ook: “Studenten zijn mensen in ontwikkeling. Ze zijn nog aan het leren en tijdens hun studie wordt hun taalvaardigheid steeds beter.”

Niettemin zou je verwachten dat een student die een taal gaat leren, affiniteit heeft met taal en daardoor een behoorlijk instapniveau heeft. “Ik denk dat de gemiddelde student bij ons die affiniteit heeft.”

Bewustwording
“Het is ook een kwestie van bewustwording. Studenten staan heel erg open om te leren. Als je blogs leest - die vaak vol fouten staan - maar geen boeken, zie je niet goed meer wat goed en wat slecht is. Iedereen kan iets op internet plaatsen. Daar komt geen uitgever of tweede lezer bij kijken.”

Een student zou toch kunnen kiezen om een boek te lezen in plaats van een blog? Beckers: “Het heeft ook te maken met verleiding. Studenten kunnen tegenwoordig kiezen tussen een boek, een film, videogames, hun telefoon of een Netflixserie.”

“De student van nu staat de hele dag ‘aan’. Door berichten op hun telefoon wordt hun concentratie steeds doorbroken. Ze moeten veel vaker een keuze maken waar ze zich mee willen bezighouden. Dat hoefden we twintig jaar geleden niet.”

Op de lerarenopleiding Nederlands ontkomen de studenten evenwel niet aan lezen, stelt Beckers. “Wij proberen ze ervoor te enthousiasmeren. Ze krijgen twee cursussen over jeugdliteratuur en meer dan acht cursussen letterkunde.”

“Studenten op onze opleiding moeten gewoon heel veel lezen. Daaraan zijn allerlei activiteiten gekoppeld waardoor de studenten geïnspireerd worden, waardoor ze steeds meer echte lezers worden.”

Geen lange verslagen
Michael Franssen, curriculumeigenaar en voorzitter van de examencommissie Software Engineering van de Fontys Hogeschool ICT, zegt dat hij er ‘nooit’ bij heeft stilgestaan dat er sprake is van ontlezing.

“Ik denk dat we er weinig van merken. Anders had ik er wél bij stilgestaan. Ik zie wel dat de gemiddelde vaardigheid voor het schrijven van een verslag niet zo groot is. Tegelijkertijd kan ik niet constateren dat dat de afgelopen jaren slechter zou zijn geworden.”

“Bij Software Engineering hoef je ook geen lange verslagen te produceren. Het gaat meestal om memo’s, en die schrijven studenten ook nog eens vaak in het Engels. De behoefte aan boeken is wel verdwenen. Studenten vragen niet gauw naar een goed boek over artificial intelligence, maar eerder naar een goede website over het onderwerp.”

Communicatief vaardiger
Daarnaast heeft de digitale tijd van nu ook zo zijn voordelen, ziet Franssen. “Ik vind onze studenten heel informatievaardig, dat ze dingen zelf al op internet hebben opgezocht. Daarvoor hebben ze geen pointers van een docent nodig.”

Franssen ziet nog een positieve ontwikkeling. “Studenten van nu zijn communicatief veel vaardiger dan twintig jaar geleden. Het communiceren onder elkaar is toegenomen door apps op de telefoon bijvoorbeeld.”

Betrapt met een boek
Zijn collega Natasja Martens, curriculumeigenaar van Fontys ICT & Business, constateert dat de taalvaardigheid onder studenten op haar hogeschool heel wisselend is. “Bij sommigen is die slecht, bij anderen niet. Er zijn er ook die wél lezen, studenten die je betrapt met een boek”, zegt zij.

Bij studenten die problemen hebben met taal merkt ze dat zij het moeilijk vinden een tekst te schrijven. “Dat doen ze vaak van de hak op de tak, er zit geen structuur in hun tekst. Maar als je nooit een langere tekst leest, ontwikkelt het gevoel daarvoor zich niet. Hun vermogen om een boodschap in geschreven taal over te brengen, is daarom minder groot.”

“Ze zijn ook niet zo creatief in hun woordkeuze. Of ze gebruiken het verkeerde woord omdat ze de klok hebben horen luiden, maar niet weten waar de klepel hangt. En dat gezegde kennen ze dan vaak ook niet.”

Taaltoets
Een hogeschool vereist ook een zekere taalvaardigheid van een student, stelt zij. “Als je een adviesrapport over een ICT-investering van 1,5 miljoen euro moet schrijven, kan het maar beter een goed geschreven rapport zijn.”

Studenten krijgen daarom tijdens hun opleiding les in het schrijven van een rapport en alles wat daarbij hoort. “Bij Fontys ICT & Business hebben we een taaltoets in het curriculum opgenomen omdat de studenten van deze opleiding vaak adviesrapporten moeten schrijven.”

Hulp
Studenten ICT & Business met onvoldoende taalvaardigheid kunnen hulp krijgen. Een taalcoach begeleidt hen dan één-op-één. “Die coach leert een student hoe hij of zij een rapport moet schrijven, hoe je een rapport opbouwt.”

Tegelijkertijd relativeert Martens. “We klagen toch al zo’n twintig jaar over taal van studenten? In de negentiende en twintigste eeuw werd ook geklaagd over het taalgebruik van de jeugd.”

Docente Nederlands van de FLOS Susan Beckers: “Veel studenten zijn onzeker. Ze willen best graag schrijven, maar ze hebben het idee dat ze het niet kunnen of dat het moeilijk is. Daarin onderschatten ze zichzelf ook weleens.” [Erwin Blatter]