'Meeste mensen hebben te weinig kennis van de voordelen en gevaren AI'

AI, met als bekendste voorbeeld ChatGPT, staat in het middelpunt van belangstelling. Ook in het hoger onderwijs en dus ook bij Fontys. Samen met twee collega-auteurs schreef Fontys-docent Erdinç Saçan hierover onderstaand opinie-artikel, waarin het drietal waarschuwt voor de polarisering van het debat over kunstmatige intelligentie.

De razendsnelle ontwikkelingen in kunst­ma­ti­ge in­tel­li­gen­tie hebben een publiek debat gecreëerd dat zweeft tussen blinde adoratie en apocalyptisch alarmisme. De gemiddelde burger heeft echter geen flauw benul, terwijl juist die moet weten wat de kansen en de reële gevaren zijn.

De snelle opkomst en doorontwikkeling van AI-tools is nauwelijks nog bij te benen. Waar voor de zomer het platform Future Tools (een groot digitaal prikbord waarop alle nieuwe gereedschappen met kunstmatige intelligentie staan, zodat je altijd weet wat er speelt en wat er nieuw is) nog maar 1800 tools telde, zijn dat er anderhalve maand later 2200. 

Er ontvouwt zich een enorme bubbel; sommigen zeggen dat de hype voorbij is, maar in werkelijkheid is deze levendiger dan ooit. Een bubbel die op termijn kan barsten, en waarvan velen de impact en reikwijdte niet volledig lijken te beseffen.

Om dit in perspectief te plaatsen, is het zinnig om te kijken naar de toegankelijkheid en adoptie van nieuwe AI-tools. Lang niet alle tools zijn direct bruikbaar; velen zijn nog in beta (wat betekent dat ze nog in de testfase zijn en mogelijk nog niet alle functies hebben of foutloos werken) of vereisen technische know-how. Anderen zijn niet voor iedereen: het uitleggen van een tool als MidJourney aan iemand die niet bekend is met Discord is behoorlijk uitdagend.

Fomo en jomo

Je zou zeggen dat er op grote schaal sprake is van fear of missing out (het welbekende fomo): ‘Ik weet niet wat het is of wat het kan, maar misschien moet ik er iets mee.’ Deze angst drijft ons naar sociale media of sites als nu.nl om te kijken of de wereld niet misschien aan het vergaan is. Of neem de recent verschenen tool HeyGen, waarmee je jezelf bijna perfect kan nasynchroniseren in meerdere talen: de tool had bij lancering een wachtrij van zo’n 70.000 mensen. Fomo op-en-top.

De tegenpool van fomo is jomo, oftewel joy of missing out. Er is iets nieuws, maar het waait wel weer over. Een prima reactie bij de meeste dingen. Maar die kan gevaarlijk zijn, vooral als het gaat om de snelle ontwikkelingen in de AI-sector. Het is ruim tien maanden sinds ChatGPT werd gelanceerd, en we komen nog steeds mensen tegen die er nauwelijks weet van hebben. We maken ons zorgen over die groep. De onwetende middenmoot.

Nu is het niet onze bedoeling om te stellen dat iedereen per se al deze AI-tools moet gebruiken, maar we vinden het cruciaal dat iedereen op de hoogte is van de ontwikkelingen op het gebied van AI, ze kritisch kan evalueren en contextualiseren naar de eigen situatie. Daar schort het aan. De scheiding tussen degenen die AI-tools kunnen beoordelen en effectief inzetten en degenen die dat niet kunnen, lijkt te groeien. Daar maken we ons zorgen over.

Twee kampen

Binnen de AI-wereld en in het publieke debat zijn er nu twee duidelijk zichtbare kampen: de kritiekloze AI-liefhebbers (of zoals technofilosoof en Bron-columnist Rens van der Vorst ze noemt: de AI-lovers) en degenen die waarschuwen voor grote gevaren, zelfs voor ons voortbestaan (zie bijvoorbeeld Yuval Noah Harari, auteur van Sapiens). 

Er is een breed spectrum van meningen en houdingen. Het is goed dat al die mensen er zijn, maar er is een aanzienlijke middenmoot die ook aandacht verdient. Die moet weten wat AI is en wat niet. Wat de kansen zijn maar ook de reële gevaren. En dan hebben we het niet over robots die de wereld overnemen. Dat is onzin. Juist die mythe moet worden ontkracht.

De media spelen hier een kritieke rol; ze moeten verantwoordelijk en accuraat berichten over AI, zonder onnodige en valse sensatie te creëren. AI is nu vaak hetzij levensbedreigend, hetzij een mogelijke oplossing voor al onze problemen. Beide dragen bij aan een onkritisch ontzag, waar de producenten van AI ongetwijfeld heel blij mee zijn, maar waar de middengroep weinig aan heeft. Deze mist de nuance van de daadwerkelijke eigenschappen van dergelijke tools.

Sciencefictionscenario’s

Dit betekent dat de taal en de beelden rond AI moeten veranderen. In de media lijken sciencefictionscenario’s het publieke debat te kleuren. Er is weinig discussie over de concrete eigenschappen van de huidige AI, terwijl genuanceerde en accurate informatie daarover van essentieel belang is. Mensen in het onderwijs en op de werkvloer moeten niet bezig zijn met zich afvragen of ze zullen worden vervangen door robots, ze moeten leren begrijpen wat de impact is van deze technologieën op leven en werk. Schieten we daar niet in tekort?

In het land der blinden is eenoog koning. De jubelende optimisten en doempredikers waren er vroeg bij en proberen zich zoveel mogelijk te ontwikkelen. Beide visies zijn nuttig, maar het zijn de uitersten van de curve. Het is hoog tijd voor de rest. Wij hopen dat iedereen die nog nooit iets met een AI-tool heeft gedaan kennis maakt met de mogelijkheden én fundamentele beperkingen. Deze kritisch beschouwt en contextualiseert naar de eigen praktijk. En nee, we hebben geen aandelen in een van die AI-tools.

Erdinç Saçan is docent bij Fontys ICT en practor bij ROC Tilburg en is tevens columnist bij Bron. Barend Last is onderwijsadviseur, docent en auteur van het boek Chatten met Napoleon over verantwoord werken met generatieve AI in het onderwijs.  Emile van Bergen is senior softwareontwikkelaar en werkzaam als computer vision-specialist. Dit opinie-artikel  verscheen afgelopen week ook in Het Parool.