Tilburg,
23
juni
2017
|
13:14
Europe/Amsterdam

Lezen om (goed) te leven

Hoe wereldliteratuur jongeren kan helpen deugden aan te leren

Hoe breng je als docent je leerlingen belangrijke deugden bij zonder in de rol van moraalridder te vervallen? Docenten in het talen- en cultuuronderwijs hebben er sinds kort een praktisch hulpmiddel bij: het boek Lezen voor het leven. Via de 'omweg' van de wereldliteratuur maken jongeren kennis met die deugden en laten ze die op zich inwerken - hopen de samenstellers.

Want 'goede' of 'betere' burgers vormen, voor minder doet het Fontys-lectoraat 'Beroepsethiek van de leraar' van Wouter Sanderse het niet. "Een leraar heeft een verantwoordelijkheid voor de karaktervorming van zijn leerlingen. Deugden dragen bij aan een betekenisvol leven."

In deze tijd, betoogt Sanderse, neemt men vaak aan dat het bevorderen van authenticiteit en autonomie automatisch leidt tot goede keuzes. Maar die houding leidt tot wat wel genoemd wordt de grenzeloze generatie: "Jongeren streven naar een fijn leven voor zichzelf met veel kicks, maar een breder moreel bewustzijn is niet altijd vanzelfsprekend. Uit onderzoek van bureau Motivaction blijkt dat ze weinig spaarzaam zijn, geen interesse hebben in politiek, en ongeduldig en weinig milieubewust zijn. Verder hebben ze weinig respect voor gezag en hebben ze geen hoog normbesef.”

Levenskunst
Dat moet anders, vinden inmiddels velen in het onderwijsland. De 'klassieke' deugden bieden bouwstenen om het inhoudelijk te hebben over wat een ‘goed’ leven eigenlijk is. Even het geheugen opfrissen, dit zijn de belangrijkste tien volgens het boek: eerlijkheid, liefde, maat, moed, rechtvaardigheid, respect, trouw, verantwoordelijkheid, vriendschap en tenslotte gezond verstand.

Wie de deugden eert neemt betere beslissingen voor anderen, maar ook voor zichzelf, zegt Sanderse: "Ethiek is ook levenskunst. Als je goed voor jezelf zorgt, ben je zelf in harmonie en dat komt ook degenen met wie je samenleeft ten goede."

Maar hoe breng je dat jongeren bij? Sanderse heeft samen met docenten en lerarenopleiders eerst praktijkonderzoek gedaan op middelbare scholen in Geldrop en Zevenaar. Daarbij werd steeds een deugd gekoppeld aan een vakdocent. Dus: openheid in de natuurkundeles. Of eigen verantwoordelijkheid bij Duits. Maat houden bij techniek. "In die laatste combinatie ontstond een discussie over het gebruik van mobiele telefoons in de klas."

In een ander onderzoek gingen de opleiders van talendocenten bij Fontys Lerarenopleiding Tilburg samen met de studenten aan de slag met deugden in de wereldliteratuur, zoals Cervantes’ Don Quichot en Orwells 1984. Want ook in het literatuuronderwijs is dit thema ondergesneeuwd geraakt, zegt Fontys-docent Nederlands en kenniskringlid Claudia van Werkhoven. "Het gaat veel meer over literaire kenmerken van boeken: verklaar de titel en hoe zit de structuur in elkaar. De ervaring van de lezer met het boek komt amper aan bod. Terwijl vooral het praten over boeken studenten en leerlingen inzicht kan geven in hoe ze bepaalde morele keuzes kunnen maken", vertelt zij.

Blijvende indruk
Het boek is een weerslag van beide onderzoeken. Aan de hand van zes klassieke verhalen uit de wereldliteratuur geeft het een handleiding voor evenzoveel lessen over deugd en moraal die een talendocent of een docent beeldende vorming/CKE kan geven. Tussendoor krijgt de docent achtergronden aangereikt over deugden en karaktervorming, die volgens Van Werkhoven een verdieping vormen. En tenslotte vertellen Maaike van Herwaarden, Jet Bussemaker, Jan Terlouw en Martha Nussbaum in interviews welke boeken een blijvende indruk op hen hebben achtergelaten.

Lezen voor het leven Wouter Sanderse (red.) ISVW Uitgevers ISBN: 978-94-92538-01-7