Hokjes en vooroordelen: hoe bevooroordeeld ben jij?

Mensen in hokjes plaatsen en daar bepaalde verwachtingen en kenmerken aan koppelen, gebeurt al jaren. Linda van den Bergh en Kennedy Tielman praten daar donderdagavond over tijdens een openbaar college in de Tilburgse bibliotheek. Met als hoofdvraag: hoe bevooroordeeld ben jij? 

Linda van den Bergh is lector Waarderen van diversiteit en deelt samen met docent-onderzoeker en promovendus culturele diversiteit in het mbo Kennedy Tielman haar bevindingen en kennis over vooroordelen. Om meteen goed van start te gaan krijgt het publiek, dat in groten getale aanwezig is, een simpele vraag. Welke beelden heb of ken je als je denkt aan een woonwagenbewoner?

Asociaal, crimineel, gouden randjes, kitsch, drugs en panterprint. Maar ook een hechte maatschappij, familiegevoel en voor elkaar klaarstaan zijn de kernwoorden die eruit springen. “We hebben nu samen een beschrijvend patroon gemaakt van een bepaald kenmerk. Een soort woordwolk, die we bij ieder label kunnen maken dat we neerzetten.”

Interpreteren en oordelen
Denk maar eens aan homoseksuelen, Marokkanen of een dochter van een advocaat. Volgens Van den Bergh past bij ieder woord een eigen woordwolk met vooroordelen. “En als je bij die groep behoort, weet je zelf vaak ook welke voor jou van toepassing zijn.”

Maar wat doet dat label precies met de mensen die het dragen? Een betere vraag nog: waarom wordt iedereen in een hokje geplaatst? Dat heeft volgens de lector alles te maken met je brein. “Vooroordelen zijn dingen waarvan je van tevoren al weet wat je denkt op basis van een label. Dat is een functie van je brein om snel te interpreteren en te oordelen, om zo snel beslissingen te kunnen nemen. Dat is handig in situaties waarin dat nodig is, maar juist heel onhandig wanneer je dat ook doet als het niet nodig is.”

Marokko en rellen
Voor ons brein kost het weinig cognitieve inspanning om andere mensen snel te kunnen plaatsen in bepaalde stereotypen. Opvoeding en media spelen daar volgens Van den Bergh een grote rol in. Neem bijvoorbeeld de rellen die afgelopen week zijn ontstaan nadat Marokko won op het WK. “De volgende keer als we denken aan Marokkanen denken we aan rellen. Dat komt door onze vooroordelen, waarbij we iedereen in een groep dezelfde kenmerken geven.”

Kennedy Tielman herkent zich goed in de voorbeelden die Van den Bergh schetst. Hij kwam als kind van Curaçao naar Nederland en dacht dat de overgang heel makkelijk zou zijn. Dat bleek niet helemaal het geval. “Klasgenoten stelden me de vraag of mijn huis in Curaçao omheind was met cactussen, dat soort vooroordelen nam ik mensen nooit kwalijk. Maar met het feit dat dames hun tas altijd steviger vastpakten wanneer ik achter hen de roltrap opkwam, of dat ik de enige was van mijn vriendengroep die zijn pasje moest laten zien tijdens het uitgaan, heb ik wel moeite.”

Tekst gaat verder onder de foto.

Toch liet de docent-onderzoeker en promovendus die vooroordelen op dat moment vaak voor wat ze waren. Nu doet hij er zelfs onderzoek naar, voornamelijk in het mbo. “Die klassen zijn namelijk de perfecte weerspiegeling van onze samenleving. Zo heb ik een klas geobserveerd die bestond uit 27 leerlingen met 12 verschillende nationaliteiten. Om te kijken hoe de dynamiek was. Na vragen te hebben gesteld aan zowel de docenten als studenten bleek dat docenten heel veel stereotiepe beelden hadden.”

Bepaalde groepen vertoonden altijd machogedrag, meiden logen vaak om geen gezichtsverlies te lijden en studenten deden niks aan hun huiswerk. Maar tegelijkertijd waren er ook studenten die hun huiswerk binnen tien minuten af hadden terwijl ze er een week voor kregen. "En we kwamen erachter dat er nooit gesproken werd over de multiculturaliteit binnen de school, want iedereen was gelijk en moest hetzelfde behandeld worden. Maar toch: de stereotypen bleven.”

Gelijkheid door ongelijkheid
Daar ligt volgens Tielman en Van den Bergh de grote uitdaging. De enige oplossing om negatieve vooroordelen te vermijden, is volgens beide gastdocenten het creëren van hogere maar realistische verwachtingen. “Vooroordelen communiceer je, of je nu wilt of niet. En hogere verwachtingen hebben een positief effect op anderen, dus daar moeten we op inzetten. We moeten daarom cultureel sensitief worden. Wie dat is weet dat zijn eigen normen en waarden niet voor iedereen gelden en is hier zich in zijn handelen van bewust. Daarom moeten we met vlechtwerk gelijkheid creëren, door mensen ongelijk te behandelen.”

Als afsluiter kreeg het publiek nog enkele tips om mee naar huis te nemen. “Korte acties of interventies werken niet. En het onzichtbaar maken van de effecten van vooroordelen kan ook niet. We moeten ons eerst bewust worden van vooroordelen wanneer deze opkomen en deze proberen te vervangen door een ander beeld over de groep te vormen. Zie daarbij anderen als individu, in plaats van iemand van een groep. Het inleven in het perspectief van een ander en het opdoen van kennis over die groep helpen daarbij. Laat staan het meer contact hebben met personen van zo’n groep.” [Noëlle van den Berg]