Hbo moet meer werk maken van moreel kompas studenten

Het hoger beroepsonderwijs heeft te weinig aandacht voor de ontwikkeling van een moreel kompas bij studenten. Dat blijkt uit onderzoek van Fontys-docent Lieke van Stekelenburg, samen met de Universiteit van Humanistiek. 

Hebben hbo-studenten en afgestudeerden dan geen moreel kompas? 
“Studenten hebben wel degelijk een moreel kompas, iedereen heeft een moreel kompas. Al noem ik het zelf eerder een persoonlijk kompas. Het probleem zit hem erin dat dit kompas in veel gevallen niet sterk genoeg is ontwikkeld voor de professionele praktijk. 

In mijn onderzoek naar de morele professionele ontwikkeling van studenten binnen het hbo heb ik gemerkt dat studenten het moeilijk vinden om te omschrijven wat een moreel kompas überhaupt is.  

Ze geven aan dat ze hun moreel kompas vooral via de opvoeding hebben meegekregen van hun ouders. Er ligt dus een opdracht voor het hbo om de morele professionele identiteit van studenten te versterken en verder te ontwikkelen.” 

Waarom is dat zo belangrijk? 
“Een goed ethisch kompas is in bepaalde werksituaties onontbeerlijk. Denk aan een bankmedewerker die merkt dat de bank waar hij voor werkt winst maakt op ondeugdelijke producten. Of een juf die tijdens de gymles ziet dat een leerling regelmatig blauwe plekken heeft.   

Wat doen deze professionals? Hoe gaan ze hiermee om en waar kunnen ze met hun zorgen terecht?  Een goed ontwikkeld moreel kompas helpt bij dit soort lastige vraagstukken. Het is daarom aan het onderwijs om ook op dit morele gebied verantwoordelijke professionals te ontwikkelen.   

Geen uitvoerders die klakkeloos leveren wat van hen gevraagd wordt, maar mensen die kritisch denken en hun verantwoordelijkheden nemen. Professionals die morele vraagstukken op durven te pakken.” 

Werk aan de winkel voor het hbo? 
“Vijf jaar geleden heeft de Vereniging Hogescholen in de strategische agenda opgenomen dat er meer aandacht moet komen voor de ontwikkeling van een moreel kompas bij studenten, maar dat is helaas niet goed genoeg van de grond gekomen. De aandacht gaat nog steeds vooral uit naar een meetbare agenda waarin ondernemerschap, innovatie, internationalisering en onderzoek hot zijn.  

Ik zie en ervaar in gesprekken met docenten en managers dat er impliciet wel wordt gewerkt aan de morele vorming van studenten, maar dat wordt niet expliciet op de agenda gezet. Ethiek wordt nauwelijks aangeboden in de formele curricula of het wordt heel versnipperd bij verschillende vakken ondergebracht. Daardoor wordt het door studenten ook niet herkend.”  

Wat moet er gebeuren om dit alsnog beter in het onderwijs te integreren? 
“Er moet veel bewuster aandacht naar de ‘hele’ student uitgaan. Wanneer professionals een moreel karakter ontwikkelen, weten ze niet alleen wat goed is, maar belichamen ze ook waarden in hun handelen.   

Daarnaast moet in het curriculum ruimte komen om kritisch na te denken over de veelheid van waarden, deugden, normen, ideeën en idealen die in ethische kompassen en professionele praktijken worden vertegenwoordigd.  

Ik zie gelukkig al heel mooie initiatieven binnen veel instituten, waarin de studenten centraal staan. En ik zie dat studenten daar enorm van groeien. Ze kunnen dan met hun persoonlijke leervragen aan de slag en dat is goed. Docenten vervullen daarin als rolmodellen een cruciale rol.” [Ivo van der Hoeven] 

Lieke van Stekelenburg is docent-onderzoeker bij Fontys HRM/Toegepaste Psychologie.