Futuriste Tessa Cramer: “Stop met duiden in het oog van de storm”
Ga er maar aan staan: in tijden van corona aangesteld worden als lector Designing the Future. Het overkwam Tessa Cramer, die voorlopig niet te veel conclusies wil trekken uit de crisis: “Eigenlijk weten we niet goed wat ons te wachten staat.”
Fontys kent veel opleidingen waar lering kan worden getrokken uit wat nu gaande is. Door zowel docenten als studenten. In een serie artikelen laat Bron docenten en andere Fontys-experts vanuit hun discipline vertellen wat de coronacrisis blootlegt. Deze keer: toekomstonderzoek.
Sinds 1 april geeft ze leiding aan het lectoraat van Fontys Academy for Creative Industries in Tilburg, en dan gelijk een megacrisis om op juiste waarde te schatten. Hoe voelt dat? “Bijzonder... Ik kan niet langer zo maar mijn kantoor binnen. Laat staan dat ik weet hoe relevant eerder geformuleerde onderzoeksvoorstellen nog zijn.”
Urgent of belangrijk?
Wat laat de coronacrisis ons (in)zien volgens Cramer, die binnenkort online promoveert op het proefschrift Becoming Futurists, handelend over toekomstonderzoek? 
“Als samenleving moeten we ons anders gaan verhouden tot de wereld. Daarop worden we gewezen nu het tempo uit ons bestaan is gehaald.”
Die collectieve retraite toont ons volgens haar het onderscheid tussen wat ‘urgent’ en ‘belangrijk’ is. “We leefden in de zesde versnelling- met onze agenda’s vol dringende zaken, belletjes, vergaderingen. Maar zijn zulke dingen ook wezenlijk belangrijk? Deze tijd leent zich ervoor om dit tegen het licht te houden. Er verdwijnt ruis uit ons leven, waardoor we beter zien wat ertoe doet.”
Onzeker
Welke zijn die belangrijke dingen dan? Daarop wil ze niet te zeer vooruitlopen. “Ook ik lees en kijk alles om sleutelthema’s als economie, zorg en privacy te begrijpen. Maar tegelijkertijd vind ik dat er te snel wordt geduid en geoordeeld. Het lijkt of we opnieuw in de turbo gaan, nu om te begrijpen.”
“Ook jij vraagt me nu weer naar de gevolgen van de crisis voor de wereld en voor Fontys. Maar visies die ik nu te berde breng zijn volgende week misschien al achterhaald. Met andere woorden: Is het in het oog van de storm wel nodig om meteen te roepen ‘Dit is het!’. Mogen we die storm ‒ de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog wordt gezegd ‒ ook even ervaren?”
Cramer vindt de onzekerheid die we momenteel samen ondergaan interessanter. “Natuurlijk, die voelt ongemakkelijk… Maar de kracht van toekomstdenken is juist het durven cultiveren van ongemak. Kijken wat we precies kunnen met gevoelens van onzekerheid. Dat kan ook naar aanleiding van de coronacrisis een les zijn: probeer te leven met onzekerheid en ga er zo wijs mogelijk mee om.”
Observerend
Mooi verhaal, maar juist invullen, duiden en oordelen lijkt ‒ bij de kranten en talkshows die overuren maken ‒ onvermijdelijk. Cramers vakgenoten doen er graag aan mee. Zo zag trendvoorspeller Lidewij Edelkoort het in een recente uitzending van VPRO Tegenlicht groot. Ze noemde het coronacrisis een ‘unieke kans’, die aan de basis ligt van een volledig nieuwe, duurzamere economie.
“Prima”, vindt Cramer. “Futuristen hebben tot taak het gesprek over de toekomst mogelijk te maken. Edelkoort doet haar werk dus goed. Zelf ben ik meer de observerende futurist... Ik pleit er dus voor de discussie over die toekomst zo ‘open’ mogelijk te voeren - loop niet te veel voorop met (nu vaak nog speculatieve) gevolgen van de crisis.”
Paradijsvogels
Zo heeft iedere futurist of trendwatcher zijn of haar ‘eigenheid’, een fenomeen dat Tessa Cramer analyseert in haar proefschrift. “Het blijkt lastig om deze paradijsvogels (want dat zijn het vaak) te vatten in het beeld dat we hebben van de academicus en het ‘meten is weten’. Wat futuristen gemeen hebben is dat ze allemaal zo verschillend kijken naar de wereld, ieder met hun eigen, specifieke nuances.”
“Bij Lidewij Edelkoort is dat bijvoorbeeld haar poëtische taalgebruik, waardoor ze in staat ons net even anders te laten kijken.” In de aflevering van VPRO Tegenlicht spreekt ze over de ‘Eeuw van het Zelf’- als protest tegen globalisering en consumentisme gaan we er als gevolg van de crisis mogelijk toe over meer spullen zelf te fabriceren.
“Als je die eigenheid echt durft te omarmen ontstaan er nieuwe ideeën en benaderingen. Daarmee zijn we misschien ook beter toegerust voor buitengewone ontwikkelingen als zo’n crisis.”
Fontys
Ten slotte nog één gerichte poging om de effecten van de coronacrisis wél concreet te duiden, bijvoorbeeld voor Fontys ACI. 
“Haha, die openheid is lastig he? Uiteraard leert deze periode ons lessen. Als je kijkt naar het online-lesgeven, dan ontdekken we dat we elkaar evengoed op andere manieren kunnen bereiken.”
Volgens Cramer moeten we ons bewust afvragen wat we daarvan laten beklijven. “Kom ik terug bij het onderscheid tussen urgent en belangrijk. ‘Online’ is urgent nu maar een belangrijk kenmerk van onderwijs is óók in iemands nabijheid zijn. En leren is meer dan alleen naar een scherm kijken, dat houd je simpelweg niet vol. Kom je misschien toch uit bij een tussenweg. Laten we ook hierover een kritisch en open gesprek voeren.”
Kijkend naar de gevolgen voor de samenleving als geheel zegt ze: “Ons leeftempo is een thema. We hebben een systeem gebouwd dat elke dag veel van onze energie vreet. We leven snel en op korte termijn…”
Dat we nu een glimp zien van een ander systeem is interessant, maar leidt dus tot ongemak en onzekerheid. “Misschien levert de crisis ons niets op, en zoeken we straks toch weer het houvast van de haast. Alles bij het oude, kiezen voor ‘urgent’ in plaats van ‘belangrijk’. Ik hoop het niet…”
“Laten we voorlopig ons geduld oefenen en verstillen in het oog van de storm. En: laten we de onzekerheid die dat met zich brengt koesteren.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]