Een bitterzoete middag met Heleen van Royen

“Mijn grootste ontdekking? Het is fijn om voor iemand te zorgen die dat nodig heeft.” In de lezing Het doet zo zeer belicht schrijfster Heleen van Royen het dementeringsproces van haar moeder. Zo is er tijdens de Dutch Happiness Week ook plek voor een bitterzoete middag.

Toen de flamboyante schrijfster vijf jaar geleden een tentoonstelling inrichtte met 200 ‘intieme’ selfies, concludeerde één recensent dat ‘intiem en Heleen van Royen niet samengaan’. In de Philipszaal van het Eindhovense Parktheater - met in het publiek veel studenten van de Fontys-opleidingen Verpleegkunde, Paramedisch, HRM en Sociale Studies en Summa Zorg - bewijst ze donderdagmiddag absoluut het tegendeel.

Het relaas over haar gevatte 84-jarige moeder ‒ verteld aan de hand van Van Royens documentaire Het doet zo zeer uit 2017 ‒ is een aaneenschakeling van intieme, ontroerende momenten.
 

Vergeetachtig
Het verhaal begint met de mededeling van Van Royens dochter dat oma nu toch wel erg vergeetachtig wordt. Heleen zelf woont dan nog in Portugal en besluit eens polshoogte te gaan nemen in Amsterdam.

Tijdens een logeerpartijtje in haar ouderlijk huis vuurt moeder steeds dezelfde riedel vragen af. Ook heeft ze niet door dat haar dochter inmiddels alweer een paar jaar gescheiden is. De camera draait al en Heleen begint te huilen. “Niet doen", zegt moeder, een geruststelling die meerdere keren in de film zit.

Wat dan volgt noemt Van Royen ‘universeel’. We zien een tamelijk laconieke huisarts, een moeder die ineens stukken knuffeliger is dan vroeger en de forse inspanningen van de dochter om te slagen als mantelzorger. “Mijn ex-man las over mantelzorghuisjes die je in de tuin kon zetten. Dat vonden we een uitstekend idee.” Hoewel het woninkje opzettelijk exact hetzelfde is ingericht als moeders oude huis, kan ze er toch niks vinden.

Een tijdje gaat het best goed, maar dan volgt een noodzakelijke heupoperatie. Omdat revalideren niet meer lukt komt moeder in een verzorgingshuis. Als ze uiteindelijk overlijdt (op 15 juli 2018) is Heleen daarbij. Hier grijpt ze terug naar haar echte professie. Vanaf haar i-Phone leest ze een oude column voor: “Je zei altijd dat je niet dood zou gaan zo lang ik je nodig had. Nu vertel ik je dat ik je daar niet langer aan houd. Dat ik het wel red zonder jou. Het is een leugentje om bestwil.”

Delen
In de zaal zorgt de lezing ‒ georganiseerd door Fontys en zorgdienstverlener Archipel uit Eindhoven ‒ voor herkenning. Dat blijkt tijdens het betrokken vragenrondje na afloop. Waarom maakte Van Royen deze film? “Misschien was het logischer geweest om over haar dementeringsproces te schrijven. Maar dan had ik steeds thuis achter de computer gezeten. Terwijl ik filmde kon ik continu bij mijn moeder zijn.”

Ze wijst erop dat ze dit verhaal graag wilde delen: “We worden met z’n allen steeds ouder. Eén gevolg daarvan is dat veel meer mensen dit gaan meemaken.”

De belangrijkste les die Van Royen leerde: “Een uitgewist geheugen is geen lege huls. Hoe ver weg iemand ook is, het blijft je vader of moeder.” Over het vastleggen van de moeilijke momenten zegt ze: “Er was niets waarvan ik dacht: dit is te persoonlijk. Alleen de laatste weken filmde ik niet. Ik vond dat iedereen zo’n sterfproces wel een beetje kan invullen.”

Vuile zakdoek
Sommige scènes blijven schrijnend. “Daar staat ook humor tegenover. Ik ben een rasoptimist en heb geprobeerd om steeds het positieve te zien.” Daarom sluit ze haar lezing ook af met een komische noot. Een scène waarin moeder even cameramoe is en een ietwat vuile zakdoek op haar gezicht drapeert om dat duidelijk te maken. “Mijn moeder in haar volle glorie”, zegt de dochter trots.

Overigens, is Van Royen niet bang om zelf dement te worden? “Daar denk ik nu nog niet over na. En dan nog: Ik heb een jonge vriend die tot in de lengte van jaren voor me kan zorgen. Bovendien staat dat mantelzorghuisje nog steeds in mijn tuin…” [Frank van den Nieuwenhuijzen]

De film ‘Het doet zo zeer’ is te zien op dvd.