'Deze crisis zorgt voor meer bewustzijn'

Kijken we als gevolg van de coronacrisis straks misschien anders naar de wereld én onszelf? Miranda Nieklin en Henk Verhoeven ‒ docenten Toegepaste Psychologie bij Fontys Hogeschool HRM en Psychologie in Eindhoven ‒ hopen van wel.

De naaste collega’s zijn blij elkaar te treffen, al is het dan via Microsoft Teams. Voor beiden de eerste keer dat ze zo in gesprek gaan. “Frappant hoe we met z’n allen meegaan in plotselinge verandering”, zegt Nieklin. “Dat is één ding dat de coronacrisis laat zien - hoe snel we schakelen na een toch heftige ommezwaai in ons leven…”

Gedrag uitvergroot
Verder valt het haar op dat ons copinggedrag [de wijze waarop iemand met tegenslag of stress omgaat, red.] momenteel zo wordt uitvergroot. “De een koopt bergen wc-papier en de ander zoekt het in het koken van soep voor de buurt.”

Meer bescheiden manieren om verandering het hoofd te bieden zijn berusting en relativering; ook die zie je volop. “In virusvrije tijden smijt je met schoenen als je vakantie niet doorgaat. Nu overkomt het iedereen en haal je even je schouders op.”

Daarnaast laten de huidige omstandigheden zien dat we een sterke behoefte hebben aan controle en houvast. “Dat zit er van nature in”, vertelt Henk Verhoeven. “Ook dit is een manier om stress en gevoelens van onzekerheid te dempen.”

Houvast creëren we bijvoorbeeld door ons werk in de thuissituatie zo veel mogelijk ‘normaal’ voort te zetten, al moeten we daarvoor gebruikmaken van voorheen onbekende technologische hulpmiddelen.

In dit verband oordeelt hij positief over de aanpak van de overheid, die ook direct houvast biedt. “Ze geven aan: wanneer je je aan de spelregels houdt, dan gaat het (waarschijnlijk) de positieve kant op. Verder krijgen we context. Dagelijkse updates over aantallen slachtoffers, opnames, enzovoort. Die data zijn belangrijk, omdat een mens ankerpunten nodig heeft. Al duurt deze crisis nog een poos, we weten onderhand wel waar we aan toe zijn.”

Blijvende afstand?
In de media doen verschillende psychologen hun zegje over de coronacrisis, en de eventuele langetermijneffecten ervan. Daarbij valt bijvoorbeeld de term ‘sociale recessie’, die optreedt naast de economische terugval: een blijvende onderlinge afstand tussen mensen als gevolg van het (langdurige?) isolement waarin we zitten.

“Dat geloof ik niet”, zegt Nieklin. “Ieder mens wil zich verbonden voelen. Je ziet dat we op allerlei alternatieve manieren het contact zoeken, bijvoorbeeld via een online-borrel of -pubkwis.”

De ‘gemiddelde’ mens is al snel geneigd bij zulke initiatieven aan te haken. “Voor kwetsbare groepen ‒ ouderen, of mensen met sociale angsten ‒ is dat soms lastiger omdat ze zich toch al minder verbonden voelen.”

Het is daarom zaak om deze groepen ‘erbij’ te houden, wat bijvoorbeeld gebeurt door kinderen die in het zicht van oma de muur volkrijten met bemoedigende woorden.

Stroomversnelling
Geen permanente afstand dus. Wat zien ze wél als mogelijke gevolgen van de crisis? “Collectief beseffen we dat de samenleving die we hadden ingericht kwetsbaarder is dan we dachten”, trapt Verhoeven af. “Neem de globalisering. Het virus kon uitgroeien tot een pandemie door de vele vliegbewegingen die we maken.”

Eerder ingezette trends, zoals de roep om een duurzamere economie, ziet hij daarom in een stroomversnelling komen. “Wie weet zoeken we ons heil straks ook dichter bij huis. Mondkapjes haalden we eerst haast vanzelfsprekend uit Zuidoost-Azië. Nu dat niet langer kan, komen ziekenhuizen op het lumineuze idee ze zelf te gaan produceren of hergebruiken. Ik denk dat zulke duurzamere alternatieven echt een push krijgen.”

Miranda Nieklin twijfelt aan zo’n grootschalig effect, maar hoopt dat de coronacrisis een persoonlijk bewustzijn in gang zet. “Misschien kunnen we vaker uit onze rat race stappen. Kijk maar eens hoe mensen momenteel ‘ontstressen’, iedereen wandelt zich suf. Door alle verbondenheid en de sociale cohesie die we nu overal om ons heen zien, hoop ik bovendien dat er straks wat minder individualistisch wordt gedacht.”

Met een kanttekening van beiden: “Ligt een beetje aan de duur van deze crisis. Hoe langer we in de pauzestand zitten, hoe meer inzichten er beklijven.”

Experimenteren
Binnen de sectie Toegepaste Psychologie en het bestaande curriculum voorziet het duo nog geen grote veranderingen. Verhoeven: “Bijvoorbeeld inzetten op meer online-onderwijs: dat kan niet altijd omdat sommige vakken zich daarvoor minder lenen. Een vak als ‘Trainingsvaardigheden’ leunt bijvoorbeeld zwaar op de onderlinge interactie die ontstaat in een groep. Dat vang je niet op een MS Teams-scherm met tien verschillende hoofden.”

Toch bevestigt de coronacrisis een intern al ingezette trend. Nieklin: “We begonnen net te experimenteren met podcasts en kennisclips ter vervanging van het klassieke hoorcollege. Een periode als deze drukt je met je neus op de feiten hoe handig dat eigenlijk is.”

Mogelijk gaan deze ontwikkelingen nu in een versnelling. “De crisis helpt docenten ook een drempel over. Straks is er misschien minder schroom om voor een camera te gaan zitten.”

Fitness en nieuws
In een eerdere baan was Miranda Nieklin actief als GGZ-psycholoog en therapeut. Van oud-collega’s hoort ze dat er momenteel juist minder mensen aankloppen bij de geestelijke gezondheidszorg.

“Niet per se een gunstig signaal. Misschien vertonen mensen meer vermijdingsgedrag en kruipen ze dieper in hun schulp. Dan zou er dus een run op de GGZ’s kunnen ontstaan als de maatschappij weer opengaat en de opgekropte spanning eruit komt.”

Tot slot nemen de docenten Toegepaste Psychologie nog even het eigen copinggedrag onder de loep. “Ik probeer vooral ook de positieve dingen te zien”, zegt Henk Verhoeven. “Met een knuffelbeer in mijn vensterbank steun ik de berenjacht van de buurtkinderen. Verder geniet ik ervan dat mijn studerende kinderen weer even thuis zijn. De sportscholen zijn dicht, dus fitnessen ze lekker in de achtertuin.”

Miranda Nieklin merkt dat ze continu het nieuws wil blijven volgen. “Mijn manier om grip te houden en een inschatting te maken van hoe het verder gaat. Ik merk overigens dat ik er behoorlijk chagrijnig van kan worden. Zo ontdek je dat niet elke copingstijl even goed werkt of helpend is voor je emotionele evenwicht.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]