De neerwaartse spiraal van de retail

Als de gevolgen van de coronacrisis ergens duidelijk worden, dan is het wel in de retailsector. Lege winkelpanden, lege winkelstraten en dreigende faillissementen. En dat in een sector die het toch al niet gemakkelijk had. De toenemende concurrentie van webshops wordt in deze tijd juist bovendien alleen maar versterkt, zegt Rob Brand.

Wel moeten we een scheiding hanteren tussen food en online enerzijds en non-food en offline anderzijds, betoogt hij. Brand is docent retailmarketing van de opleiding Ondernemerschap & Retailmanagement aan Fontys Hogeschool Economie en Communicatie. Volgens hem hebben winkeliers in de categorie non-food en offline veruit het meeste te lijden onder de coronacrisis.

“Offline non-food heeft een terugval van tot wel 80 procent”, weet hij. “Grote winkelbedrijven als Bijenkorf, C&A, H&M en WE zijn gesloten. Dat leidt tot de nodige dreunen in deze wereld, zowel bij de grotere jongens als bij de particuliere ondernemers. Het vet is er inmiddels af. Er zullen klappen vallen in de vorm van faillissementen.”

Unieke case study
Voor het onderwijs is de coronacrisis een unieke case study die dan ook niet onbehandeld zal blijven, voorziet Brand. De docent verwacht dat na de crisis tal van cases in lessen zullen worden behandeld.

“Ik denk dat we in het onderwijs studenten gaan laten nadenken over kansen grijpen aan de ene kant en cases van success stories bestuderen aan de andere kant. Daar leer je meer van dan van failures. Nu we er nog middenin zitten, is het moeilijk er een genuanceerd, beredeneerd oordeel over te vellen. Maar sowieso is het een wake-upcall.”

De coronacrisis zal ook zijn invloed hebben op het onderwijs zelf, verwacht hij. “In het onderwijs praat men eerder over veranderingen dan dat er energiek veranderingen in gang worden gezet. Maar nu deze crisis als een tyfoon op ons afkomt, zijn velen ervan overtuigd dat we dit sneller en beter ter hand moeten nemen. Er zal binnen op opleiding ORM meer aandacht komen voor digitale ontwikkelingen en e-commerce, denk ik.”

Curriculum
Tegelijkertijd verwacht hij niet dat het curriculum van ORM er fundamenteel anders gaat uitzien. “De vraag is nu in hoeverre het in 2021 business as usual is en in hoeverre dingen zijn veranderd.” Van één ding is Brand overtuigd. “Je zult een versnelling zien ten aanzien van de sanering en de uitholling van binnensteden.”

“Middelgrote plaatsen als Helmond, Veghel, Roosendaal hebben daar meer van te lijden dan Den Bosch, Tilburg en Eindhoven. Aan de andere kant: het pand van de voormalige V&D staat al jaren leeg in de binnenstad van Eindhoven. Grote steden hebben er dus ook mee te maken.”

Hij meent dat dankzij de coronacrisis de noodzaak nog groter is geworden om binnensteden te herontwikkelen. “Dan heb je het onder andere over meer horeca en meer woningen. Binnensteden moeten kleiner en compacter worden met meer kansen voor diensten aan de ene kant en woningen aan de andere kant."

"Jonge mensen willen nog steeds graag in binnensteden wonen. Er is al een proces aan de gang om winkelruimte om te bouwen in woonruimte. Al zijn dat lastige processen omdat er veel belanghebbenden zijn, zowel maatschappelijk als financieel.”

Enorme problemen
Dat bevestigt Peter ter Hark, docent projectontwikkeling en winkelvastgoed bij de opleiding Vastgoed & Makelaardij en tevens eigenaar van een adviesbureau voor winkelvastgoed en supermarkten. “Vastgoed-technisch zorgt deze crisis voor enorme problemen”, stelt hij.

“Pandjes zijn vaak van kleine beleggers. Die beleggers komen straks ook in de problemen als er structurele leegstand ontstaat. Want winkelvastgoed omvormen naar een andere functie zorgt voor een heel lastige rekensom die vaak niet uitkomt.”

“Als je een winkelpand verandert in woonruimte, geeft het niet meer het rendement dat het als winkelpand had. Als woning levert het veel minder op, zeker als je ook nog moet verbouwen. Je hebt het dan over heel andere huurprijzen. Over 1.000 euro in plaats van 3.000 euro per maand bijvoorbeeld.”

Katalysator
Hoe dan ook, de gevolgen van de coronacrisis op de retail zijn niet tegen te houden, constateert hij. “De crisis werkt als een katalysator en onder druk wordt alles vloeibaar. Het deel van de winkeliers dat al minder goed ging, zal omvallen. Een ander deel zal denken: waar doe ik het eigenlijk nog voor? Onderzoeken hebben aangetoond dat heel veel winkeliers op bijstandsniveau leven. Op een gegeven moment is de rek eruit.”

Om te stellen dat de meeste handel online zal plaatsvinden, gaat Ter Hark evenwel te ver. “De meeste internetbedrijven lopen vast op operationele kosten. Het is niet zo dat internetverkoop heilig is. Uiteindelijk zullen online-producten ook duurder worden. Bovendien is er een groot onderscheid tussen food en non-food.”

Financiering
De dapperen die na de coronacrisis een winkel willen beginnen, zullen het heel zwaar krijgen de financiering rond te krijgen, voorziet Ter Hark. “Dat was al heel moeilijk; de banken hebben de geldkraan nu helemaal dichtgedraaid. Er is minder ruimte voor nieuwe initiatieven. Het stadscentrum wordt daardoor nog minder aantrekkelijk. Het is een neerwaartse spiraal.”

Daarom is het voor de gemeenten alle hens aan dek, weet hij. Meer dan ooit tevoren. Samen met lector Cees-Jan Pen van het Fontys-lectoraat De Ondernemende Regio houdt hij zich daarom onder andere bezig met het ondersteunen en scholen (onder meer via masterclasses) van gemeenten over de kwestie hoe ze moeten omgaan met hun binnenstad en hun winkelgebieden.

Ter Hark: “Zoals bij winkelcentrum WoensXL in Eindhoven. Daar werken we vanuit het lectoraat aan, samen met Fontys-studenten. Je hebt er te maken met veel verschillende eigenaren. Daardoor is het moeilijk beslissingen te nemen. Misschien dat het door de crisis nu makkelijker wordt om iets te veranderen.” [Erwin Blatter]