Bildung: van hype naar curriculum

Het  begrip ‘bildung’ mag in sommige kringen een hype zijn, onder Fontys-medewerkers is het nog weinig gangbaar. Docenten onderschrijven echter wel breed hun algemeen-vormende taak in het onderwijs. Dat is één van de bevindingen uit het rapport Bildung in het hbo, dat de weg effent voor verdere stappen rond dit thema.

De term ‘bildung’ zingt al langer rond in hoger-onderwijsland. Ook het strategiedocument Fontys Focus 2020 vermeldt het als ontwikkeldoel. Bovendien benadrukte collegevoorzitter Nienke Meijer al meerdere malen het belang ervan. Het lectoraat Beroepsethiek van de Leraar ondervroeg ruim 500 medewerkers naar de betekenis van bildung binnen Fontys. Lector Wouter Sanderse: “De overgrote meerderheid van de docenten pleit voor een grotere plaats voor bildung in het curriculum.”

Geen lijstje met vaardigheden
Geïnspireerd door Meijer startte in september 2017 een bildungkenniskring, bestaande uit medewerkers van negen verschillende instituten. Deze groep doet drie jaar lang praktijkonderzoek naar de rol van bildung binnen Fontys. Wouter Sanderse geeft als lector leiding aan kenniskring én onderzoek. Wat is bildung eigenlijk? “Binnen dit onderzoek kozen we ervoor de term zo veel mogelijk open te laten. We waren nieuwsgierig hoe medewerkers ertegenaan kijken. De kortste gangbare definitie is: 'cultivering van je persoonlijkheid'. Veelgebruikte begrippen binnen opleidingen zijn ‘talentontwikkeling’, ‘persoonsvorming’ en ‘zelfontplooiing’.”

Volgens Sanderse is bildung meer dan een concreet competentielijstje. “Ik kwam laatst op een kantoor waar portretten hingen van Erasmus en Bach. Bildung is niet zozeer dat je die in één oogopslag herkent, maar dat je kunst gebruikt ter verrijking van je belevingswereld. Dat je een rijker, completer mens wordt door je te verhouden tot de wereld en daaraan uiteindelijk ook een eigen, gefundeerde bijdrage levert.” Zodoende gaat bildung verder dan een (andere) hype-term als 21st century skills. “Dat zijn vastomlijnde hulpmiddelen om een concreet doel te bereiken - bildung is algemener en staat meer op zichzelf.”

Praktische invulling
Is het niet lastig om in de klas concreet vorm te geven aan zo’n algemeen begrip? “De oriënterende rapportage die we nu gemaakt hebben is natuurlijk mooi. Maar, belangrijker: intussen wordt er in de kenniskring hard gewerkt aan praktijkonderzoek om bildung binnen te brengen bij de opleidingen.” Als voorbeeld noemt Sanderse Fontys Hogeschool Kind en Educatie in Eindhoven. “Daar doet docent Esther Somers observatieonderzoek naar de persoonsvormende vaardigheden van haar collega’s. Dat houdt onder meer in dat docenten een kritische dialoog met studenten kunnen voeren en zich kwetsbaar opstellen voor de klas.” Gemaakte video-opnames van colleges worden uitgebreid nabesproken met docenten én studenten. Die krijgen zo concrete handvatten hoe je nog beter aandacht aan persoonsvorming kunt besteden.

Studenten
Het rapport vertelt alleen welk belang docenten aan bildung hechten. Maar hoe kijkt de gemiddelde Fontys-student er eigenlijk tegenaan? “Lieke van Stekelenburg (een promovenda werkzaam bij Fontys Hogeschool HRM/Psychologie) onderzoekt dit momenteel. Ze voerde gesprekken met studenten aan vier hogescholen, waaronder Fontys. De resultaten zijn nog niet gepubliceerd, maar mijn eerste indruk is dat studenten heel enthousiast zijn. Vaak ontbreekt het hen daarbij echter aan de taal om goed over de vormende kant van hun opleiding en werk te praten.”

In de nabije toekomst wil de kenniskring studenten van Fontys polsen over hun animo om bijvoorbeeld een bildungacademie op te richten, zoals die ook al bestaat bij Avans. Sanderse: “Er is werk aan de winkel, maar het belang van bildung blijft overeind, ook voor de student van vandaag. Bildung houdt sowieso toegevoegde waarde. Het is kennis die prikkelt en ontregelt en de boekjes overstijgt. Kennis ook die je een leven lang bijblijft.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]

Het lectoraat Beroepsethiek van de Leraar is verbonden aan FLOT (Fontys Lerarenopleiding Tilburg).