Eindhoven,
28
november
2018
|
10:00
Europe/Amsterdam

Angst voor robots

Een paar weken geleden mocht ik een lezing geven voor de Fontys Paramedische Hogeschool. Het topic was ‘innovativiteit in het brein’. Als gevolg van de toegenomen robotisering en digitalisering in de medische sector zijn ook veranderingen in het onderwijs nodig, en in die context mocht ik een prikkelend praatje houden. Robotisering en digitalisering zien we natuurlijk niet alleen in de medische sector, dat zien we in álle sectoren. Er is geen instituut binnen Fontys waarbij dit niet speelt. Er zijn nogal wat veranderingen gaande, én op komst, welke ieder element van ons onderwijs drastisch beïnvloeden. Dat is leuk, dat geeft nieuwe uitdagingen, maar dat is soms ook wat beangstigend.

Die angst fascineert me, en ik lees er veel over. Zo stuitte ik onlangs op een supercool artikel van Michael Szollosy dat hij publiceerde in het journal ‘Artificial Intelligence & Society’: Freud, Frankenstein and our fear of robots. Laten we eerlijk zijn, alleen de titel van dit stuk is al geweldig toch?!

In Freud, Frankenstein and our fear of Robots stelt Szollosy zichzelf de vraag waar we nu precies bang voor zijn. Voor die verkenningstocht gebruikt hij Frankenstein, het door mensen gecreëerde monster: “When we see Frankenstein in the context of robots, we realise that it is not just technology that we fear, or that technology will gain autonomy and move beyond our control. Rather, looking at Frankenstein, we learn that what we fear is the very quality of ourselves that enables us to create the monster. … What we fear in the robot is not just that they are soulless and mechanical, but that we ourselves have become soulless and mechanical, as we are increasingly governed, like Frankenstein, by rationalism and scientific method” (Szollosy, 2017, p. 435).
Oef, dat is een nadenker. Szollosy omschrijft dit vertalingsproces van angst voor onszelf naar angst voor een robot als een puur staaltje Freudiaanse projectie. In de psychologie wordt de term projectie gebruikt wanneer we een deel van onszelf “loskoppelen”, en daarmee bij onszelf ontkennen, en dit vervolgens toeschrijven aan de ander. Projecteren is een psychologische techniek (of afweermechanisme) die we kunnen inzetten om met onze angsten om te gaan. “The Terminator, for example, or Star Trek’s Borg are, among other things, projections of our own, very human, violent fantasies placed into an other, an other which then becomes a relentless, surpremely destructive persecuting object. We fail to see that fear and anxiety and violence as our own, and imagine instead that it originates from the robot itself. But this evil robot is nothing more than our own violence, anxiety, hatred and fear imagined to exist in a mechanical cage; they become these bad versions of ourselves” (Szollosy, 2017, p. 436). Het projecteren van de duistere randjes van ons eigen individu in een robot gaat wat gemakkelijker wanneer de robot ook een beetje op een mens lijkt. Daarom zien monster-robotten er vaak uit als mensen, maar missen ze de menselijke warmte.

Die menselijke warmte kunnen we overigens best in een robot programmeren. Sterker nog, dat is wat studenten in het Fontys TEC4S-project ‘chatbots & Ehealth’ nu aan het doen zijn. Volgens Szollosy lost dat het probleem van onze angst voor robots (of dus eigenlijk onze angst voor de duistere kanten van onszelf) niet op. We zijn dan nog steeds zaken aan het analyseren, onder de wetenschappelijke loep aan het leggen en aan het rationaliseren hoe dergelijke processen zouden moeten verlopen, en juist dat is volgens Szollosy de bakermat van onze angst.
Deze gedachte vind ik inspirerend. Het wil zeggen dat we nog zo scientific & tech kunnen zijn, de factor mens en haar katalysator empathie, blijven evenzeer cruciaal. De manier waarop we bepaalde zaken doceren zal in het hoger onderwijs veranderen, en ieder instituut binnen Fontys zal die verandering op haar eigen manier uitdokteren en vormgeven, maar wellicht moeten we zelfs nog wel meer investeren in onze factor mens?

Bron: Szollosy, M. (2017). Freud, Frankenstein and our fear of robots: projection in our cultural perception of technology. AI & Society, vol 32, pp 433-439 (open access beschikbaar)

Eveline van Zeeland neemt graag Fontys-gedrag onder de loep. Daarnaast is zij Associate Lector Smart Marketing & Strategie bij FHMM en auteur van Basisboek Neuromarketing.

Reacties 1 - 3 (3)
Bedankt voor uw bericht.
Alexandra Kox-Rinner
03
December
2018
Hoi Eveline,

Geweldig artikel over onze projectie richting robots.

Misschien helpt echte warmte en een aaibaar velletje ook wel om robots sneller te accepteren? Dat verhoogt het knuffelhormoon;)

Groetjes,
Alexandra
Teatske van der Zijpp
30
November
2018
Dank je Eveline, voor dit prikkelende verhaal. Wat betekent deze ontwikkeling voor ontwerp van toekomstige robots? Wat als we straks niet meer weten of we met een robot of met een mens te maken hebben? Zeker gezien morele principes die een rol spelen in gedrag en besluitvorming?
Rens van der Vorst
30
November
2018
Ik kan me vergissen, of M. Szollosy kan zich vergissen.... maar volgens mij was Frankenstein echt niet hét monster. Victor Frankenstein schiep het verder naamloze monster... dat slechts in latere toneel,- en filmbewerkingen (en artikelen van mannen met moeilijke namen) onterecht dus, Frankenstein werd genoemd. Overigens zien vele wel een metafoor in het verhaal voor ongecontroleerde technische vooruitgang.... toepasselijk toch.