De strijd tegen 'medisch' nepnieuws valt niet te winnen
Naar de dokter voor tips over een gezondheidskwaaltje? Je kunt tegenwoordig ook op TikTok terecht, waar influencers informatie delen over elk denkbaar zorgonderwerp. De vraag is alleen: hoe betrouwbaar is die informatie? Vaak helemaal niet.
Niet alle informatie die via social media-kanalen zoals TikTok verspreid wordt, is gebaseerd op goede bronnen en waarheden. Soms is het afkomstig van influencers die doen alsof ze verstand hebben over een onderwerp, terwijl ze er eigenlijk helemaal niets over weten. Artsen zijn nu het account Dokters Vandaag gestart om het verspreiden van nepnieuws op die manier tegen te gaan.
Een goed initiatief, vindt Meike Berkers, docent Verpleegkunde bij Fontys. “Binnen de gezondheidszorg is er op dit moment een groot verdienmodel als het om influencen gaat. Als iemand met een miljoen volgers bepaalde informatie verspreidt, gaan veel van die volgers ervan uit dat het om betrouwbare informatie gaat. Terwijl dat vaak helemaal niet het geval is.”
Het verspreiden van desinformatie komt onder alle doelgroepen voor, alleen heeft dat in de zorgindustrie direct gevolgen, stelt Berkers. “Op TikTok worden supplementen aangeraden die schadelijk zijn voor het lichaam, terwijl zonnebrandcrème wordt afgeraden. Je ziet echt dat mensen geen zonnebrandcrème meer gebruiken omdat influencers zeggen dat het slecht voor je is. En dat is ernstig, want zonnebrandcrème is juist hartstikke belangrijk om huidkanker tegen te gaan.”
Coronacrisis
Rick Boesten, ook docent bij Fontys Verpleegkunde, merkte een stijging in het verspreiden van desinformatie tijdens de coronacrisis. “Vóór Fontys werkte ik dertien jaar bij de GGD, en daar merkte ik ook al op dat er desinformatie over bijvoorbeeld vaccinaties werd verspreid. Met als gevolg dat de vaccinatiegraad van sommige vaccinaties omlaag ging.”
Dat heeft soms ondenkbare gevolgen, maar toch valt er niet altijd iets aan te doen. Want ja, zie maar eens een rem op influencers te zetten als zij hier hun brood mee verdienen. “Influencers worden betaald voor het delen van bepaalde informatie, dat is hun levensvoorziening. En dat maakt het zo tricky. Ze doen op basis van geld uitspraken die niet kloppen. Daar doe je helemaal niks tegen; dat is nou eenmaal hoe deze markt werkt.”
Beïnvloedbaar
Verpleegkunde-docent Anchiela Valk-Bijl en studenten Emma ten Bruggencate en Joyce Kool, alle drie verbonden aan GGD Hart voor Brabant, zien dat ook. Zij hebben het over de opkomst van de mazelen, een ziekte waarmee sinds kort steeds meer kinderen in vooral de omgeving van Eindhoven besmet raken. Ze vertellen dat er ook op dat vlak veel nepnieuws wordt verspreid.
“Er is ooit naar buiten gebracht dat kinderen autisme zouden kunnen krijgen van de BMR-vaccinatie, een prik tegen de bof, mazelen en rodehond. Veel ouders gebruiken dat als argument om hun kind niet te vaccineren, met als gevolg dat die kinderen erg ziek worden door de mazelen”, zegt Emma. “Het is natuurlijk niet waar dat kinderen daar autisme van kunnen krijgen, maar toch wordt die informatie verspreid. Een tijd geleden kwam het zelfs ter sprake bij een televisieprogramma”, vult Joyce aan.
Een ander voorbeeldje: “Deze week zagen we een meisje dat deed aan automutilatie, ze sneed zichzelf. Dat had ze opgepikt van TikTok, waar meisjes filmpjes van zichzelf doorsturen waarin ze zichzelf snijden. Het zijn dus niet alleen de influencers die jongeren beïnvloeden, maar ook de jongeren onder elkaar”, aldus Emma.
Betrouwbare bronnen
Hoe ze dit tegengaan? Influencers kunnen ze niet stoppen, maar ze kunnen hun steentje wel bijdragen door het in ieder geval zelf juist te doen. Emma en Joyce voeren bij hun stage bij de GGD Hart voor Brabant regelmatig gesprekken met ouders en wijzen hen enkel op informatieverspreiders die betrouwbare informatie delen, zoals het RIVM. Twee taken waar tijdens hun opleiding bij Fontys veel op gelet wordt.
“Wij letten er als docent goed op dat de bronnen die onze studenten gebruiken altijd wetenschappelijk onderbouwd zijn”, zegt Anchiela Valk-Bijl. “Maar we leren ze vanaf hun eerste jaar ook alles over gesprekstechnieken. Uiteindelijk zijn het, als we het over vaccineren van kinderen hebben, de ouders zelf die daar een keuze over maken. Wij kunnen hen niet verplichten om dat te doen; we kunnen ze alleen voorzien van juiste informatie.”