Bijzondere stages: een VR-bril ontwikkelen voor de zorg

In het Tilburgse Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) werken studenten van Fontys Verpleegkunde aan virtual reality-scenario’s om bijvoorbeeld reanimaties te oefenen. “Toen ik dit hoorde, besloot ik mijn afstudeerscriptie hierover te schrijven”, zegt vierdejaars Hendrik de Kok.

“Met behulp van een VR-bril bootsen we klinische situaties na”, vertelt De Kok. “Bijvoorbeeld een hartreanimatie. De technologie stelt je in staat om 360 graden om je heen te kijken, en is voor het brein niet van echt te onderscheiden. In deze setting maak je interactief keuzes over de te volgen stappen.”

Krachtige leeromgeving
In het zogenaamde VR-project vertalen studenten veelvoorkomende klinische situaties in interactieve 360 graden-scenario’s. “Het blijkt dat veel jong-gediplomeerde verpleegkundigen bij reanimaties nog volop stress ervaren”, zegt Hendrik. “Ze raken overdonderd door alle noodzakelijke handelingen die samenkomen.” Tijdens zijn stage ontwierp Hendrik hiervoor een ‘veilige’, levensechte reanimatiesetting, die hij in het kader van zijn afstudeerproject test bij beginnende verpleegkundigen.

“Als afgestudeerd verpleegkundige ben je bevoegd, maar nog niet op alle vlakken bekwaam”, vertelt Jan Verstijnen, praktijkopleider van de afdeling Cardiologie. “De levensechte VR-context laat het toe dat je fouten maakt, zonder grote consequenties.” Voorheen werden hartreanimaties eens per half jaar getraind met een pop. “Bij zo’n Basic Life Support-training was dan een instructeur aanwezig die nauwgezet de verschillende stappen controleerde. Dat zorgde voor druk bij de studenten. Zo’n VR-bril maakt de context losser, waardoor studenten fouten durven maken. Bovendien ben je niet meer gebonden aan vaste momenten.”

Cardiologie is een van de afdelingen in Tilburg die beschikt over een Zorginnovatiecentrum (ZIC). “Dat maakt ons sowieso anders dan andere stageplekken”, weet Verstijnen. “In deze krachtige leer-werkomgeving voor zowel studenten als collega’s ontvangen we elk half jaar 25 á 30 studenten van Fontys, Avans, ROC Tilburg en Summa College. Zo ontstaat creativiteit en innovatiekracht, waarvan we profiteren bij dit soort projecten.” [Tekst gaat verder onder de foto]

Ontwikkeld door studenten
Voor zijn scriptie interviewde Hendrik de Kok acht jong-gediplomeerd verpleegkundigen, nadat zij hadden meegedaan met een VR-training. “Het blijkt dat ze een beter beeld krijgen van een acute situatie. Ook geven ze aan dat ze zelfverzekerder werden, doordat ze zich in dit realistische scenario beter bewust waren van de gemaakte keuzes.”

VR-toepassingen zijn niet nieuw in het ziekenhuis, zo oefenen chirurgen ermee en wordt de technologie gebruikt bij patiëntenvoorlichting. Wél uniek is dat de reanimatiescenario’s worden ontwikkeld door Fontys-verpleegkunde-stagiaires uit verschillende leerjaren. “Verpleegkundestudenten moeten verschillende competenties halen”, zegt Verstijnen. “Bijvoorbeeld ‘Organiseren’ of ‘Kwaliteitsbevordering’. Je kunt dit VR-project óók zien als een creatieve manier voor het verzamelen van bewijslast voor die noodzakelijke competenties.”

Deze competenties zijn in dit project uitgesplitst per leerjaar. “Opzet is dat studenten van verschillende leerjaren gezamenlijk aan een casus werken die wordt omgezet in een scenario. De eerste- tot en met derdejaars schrijven en ontwikkelen, terwijl de vierdejaars reflecteren op het project door er les over te geven op de opleiding.”

De relevantie van het VR-project is recent aangetoond door een curieus toeval. Verstijnen: “Een patiënt kreeg een hersenbloeding. Deze acute situatie kwam exact overeen met een vlak daarvoor door de studenten verzonnen casus, die al helemaal was uitgewerkt in virtual reality. Met als gevolg dat de student die aan het bed stond van A tot Z wist hoe te handelen.”

Theorie en praktijk
Eén van de bedenkers van het project is Marc van Bakel. Als ‘Lecturer Practitioner’ (LP) is hij zowel werkzaam binnen het ETZ als bij Fontys Mens en Gezondheid in Eindhoven. Zo is hij de aangewezen persoon om theorie en praktijk steviger te verbinden. “Collega-docent Pieter van Gorkom experimenteerde in zijn lessen al met de VR-bril. Ik kwam op het idee om de technologie naar de praktijk te brengen, in de vorm van een stage.”

Juist het ontwikkelproces vindt hij interessant. “Dus niet alleen een training met een VR-bril, maar ook het schrijven en evidence-based onderbouwen van scenario’s [ook die onderbouwing is een competentie die de studenten moeten aantonen, red.].” Voor studenten is het leerzaam en interessant om praktijksituaties die zich kunnen voordoen te vertalen naar een leercontext, die idealiter weer wordt ingezet in het curriculum.

Toch merkt hij dat er binnen de opleiding nog vaak koudwatervrees bestaat voor dergelijke initiatieven. “Dan krijg je beren op de weg als: hoe schrijven we dit in het curriculum? Of: past het wel bij de bewijzen die studenten moeten aanleveren? Dat heb je altijd bij nieuwe ontwikkelingen. Het is dan aan mij als LP om vooral ook te wijzen op de kansen. Soms moet je een innovatie een kans geven door het gewoon te doen, zodat de positieve resultaten vanzelf zichtbaar worden.”

Toekomst
Stagiaire Hendrik de Kok verzorgde begin december een les over het VR-project voor eerste- en tweedejaars studenten. Verstijnen ziet het nut daarvan: “Die uitwisseling maakt ons vak leuker. Mijzelf zijn de colleges van gastsprekers, de verhalen uit de praktijk, altijd het meeste bijgebleven. We hebben een supermooi beroep, en het is zaak om studenten dat al zo vroeg mogelijk te laten inzien.”

Hoe kijkt Marc van Bakel naar de toekomst van de zorg; ziet hij zulke technologische toepassingen een vlucht nemen? “Jawel. Er is al veel, maar ik denk dat we het nog meer moeten omarmen. De techniek wordt steeds geavanceerder en realistischer- alleen daarom kun je niet achterblijven. Wil je zorgprofessionals houden en warm krijgen voor de toekomst, dan moet je ze continu prikkelen en aan het leren zetten. Dat doe je óók met behulp van technologie.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]