‘Online of offline is helemaal geen tegenstelling’
Steeds vaker lijken we onderscheid te maken tussen ons digitale bestaan en het leven van vlees en bloed daarbuiten. In een openbaar college zet onderzoeker Nadine Roestenburg volgende week onder meer uiteen dat deze tegenstelling eigenlijk niet bestaat: “Online heeft net zo veel invloed op onze realiteit als offline. Ook Facebook is hartstikke écht.”
Toch klinkt ‘offline’ warmer en authentieker dan ‘online’. “En ook in internetkringen roept ons sterk gedigitaliseerde leven al langer bedenkingen op”, zegt de onderzoeksleider Postdigitale Cultuur bij Fontys TEC for Society.“De coronacrisis, die velen van ons dwingt tot een verdere spurt richting digitale middelen, maakt deze discussie in brede zin relevant.” Voldoende stof om eens dieper op dit thema in te gaan.
Verslaving
Drie jaar geleden publiceerde Roestenburg al het boek Van meme tot mainstream: internetkunst, esthetiek en offline luxe in een postdigitale wereld, waarin ze uiteenzet dat ze zowel gefascineerd als geïrriteerd wordt door de nullen en enen.
Prachtig dat we nu zo direct met elkaar verbonden zijn en dat alle gewenste informatie voor het oprapen ligt, maar dat leidt bijvoorbeeld wel tot stress en verlies aan focus. “Ook ik kan me vaak moeilijk concentreren op een taak omdat er op mijn smartphone zo veel te ontdekken is. Op Twitter en Tinder is er altijd wel wat om te achtervolgen.”
Een ander veelgehoord kritiekpunt is dat we 
verslaafd zouden raken aan de digitale werkelijkheid. “Veel jongeren zitten uren per dag op hun smartphone en noemen zichzelf gerust ‘verslaafd’. Maar tegelijk stellen ze dat ze overmatig smartphonegebruik geen problematisch gedrag vinden.” Dat laatste is een voorwaarde bij een ‘klassieke’ verslaving.
Volgens Roestenburg is het sowieso lastig om in dit verband te spreken van verslaving. “Iedere roker weet stiekem dat hij ook zónder sigaretten kan. Maar in onze Westerse samenleving is het noodzaak om een telefoon te hebben.”
Over jongeren gesproken… Er zijn grote verschillen in de manier waarop generaties met het online-offline-fenomeen omgaan. “Als millennial maakte ik de digitale revolutie bewust mee. Op de basisschool schreef ik nog met de hand en nu heb ik al een stuk of zeven iPhone-varianten versleten.” Ouderen houden doorgaans meer afstand tot digitale technologie en blijven eerder ‘haken’ aan wat voor hen vertrouwd is.
Offline-fetisj
Veel mensen lijken hen daarin te volgen. Ze kiezen voor een digital detox en lijken bewust een stapje terug te zetten in de tijd. “Veel high tech-professionals sturen hun kinderen naar low tech-scholen, terwijl ze zelf aan de yoga en mindfulness gaan om te ontstressen van alle prikkels.”
“Door alle kritiek die je op het digitale leven kunt hebben, wordt ‘offline’ verheerlijkt. Maar ik geloof niet zo in die reflex. Er is geen echt onderscheid te maken tussen ‘online’ en ‘offline’ omdat je het in deze tijd beide moet kunnen zijn. Het zijn dus helemaal niet twee verschillende kanten van het spectrum.”
Paradox
Waar ligt precies de balans? “Dat is lastig. Naast het verlangen naar pre-digitale tijden, zie je ook mensen die met wearables en tracking technology hun hele leven proberen te vangen in data.”Uiteindelijk komen zowel de fascinatie als de angsten voort uit dezelfde vraag: Hoe groot is nu de invloed die technologie heeft op ons leven? Het antwoord op die vraag is soms paradoxaal: “Er worden dan bijvoorbeeld apps ontwikkeld die je moeten helpen om je smartphone-gebruik juist aan banden te leggen.”
Misschien dat iedereen die balans voor zichzelf moet (uit)vinden? “Persoonlijk heb ik alle meldingen op mijn telefoon structureel uit staan. Dat geeft rust en biedt inzicht in wat je wel of niet wilt. Het is denk ik belangrijk dat je je ervan bewust bent hoe je precies omgaat met zulke prikkels. Je kunt veel meer sturen in wat je eigenlijk van die technologie wilt.”
Een andere verantwoordelijkheid ligt volgens haar bij de overheid. “De macht van de internetbedrijven, en de invloed die ze hebben op het leven van veel mensen, is enorm. Die kan een stuk beter gereguleerd worden. Maar dat is misschien stof voor een ander college.” [Frank van den Nieuwenhuijzen]
Het digitale college ‘Fontys for Society- Is offline een luxe?’ vindt plaats op woensdag 24 juni 2020, van 16.00-17.00 uur. Nadien is er gelegenheid tot live vragen stellen aan Nadine Roestenburg. Graag vooraf aanmelden - je ontvangt dan alle benodigde links.