Nieuwe lector Bart Wernaart wil de mens terug in de machine

Fontys krijgt er op 1 juni het lectoraat Moral Design Strategy bij. Dat buigt zich over de kernvraag: hoe krijgen we de menselijke maat terug in geavanceerde technologie? Lector wordt Bart Wernaart.

“Een voorbeeld? Neem deepfake. Een techneut raakt er opgewonden van dat hij zijn overleden oma op beeld weer tot leven kan wekken. Maar vorige maand ontstond er ook bijna een geopolitiek conflict toen Nederlandse, Britse en Baltische parlementariërs in gesprek waren met wat later een deepfake-imitatie van de stafchef van de Russische oppositieleider Navalny bleek te zijn.”

Bart Wernaart, afgestudeerd als jurist, wil er maar mee zeggen dat technologie zich enorm heeft ontwikkeld, dat het dat de komende jaren blijft doen en dat wij mensen ons achter de oren moeten krabben hoe hiermee om te gaan.

Urgent probleem
“Het is een urgent probleem. Je kunt bijna geen krant openslaan of het gaat over dit soort zaken.” Het is volgens Wernaart ook de reden waarom Fontys het lectoraat Moral Design Strategy voor minimaal vier jaar wil financieren.

Als docent ethiek en recht bij Fontys Hogeschool Economie en Communicatie in Eindhoven geniet hij inmiddels enige bekendheid. Zo was Wernaart genomineerd voor de titel Docent van het jaar 2020.

Daarnaast is de aspirant-lector hoofdonderzoeker bij The Moral Lab. Zijn nieuwe lectoraat is hier min of meer uit voortgevloeid.

Gedachtenexperiment
“Bij de Dutch Design Week 2019 hebben we met een installatie gestaan, die techno-ethische kwesties inzichtelijk maakte. (Zie ook deze video.)

Dit krijgt binnen het lectoraat een vervolg in het najaar, maar nu gaat Wernaart daarmee de probleemwijken in. “We hebben hiervoor een arcadekast herbouwd, waarmee je vroeger videospelletjes kon doen. Daarmee gaan we mensen in probleemwijken betrekken bij techno-ethische vraagstukken vanuit bijvoorbeeld een gemeente.”Ter illustratie mag Wernaart graag het voorbeeld noemen van de toeslagenaffaire. De Belastingdienst gebruikte algoritmes waardoor tienduizenden mensen onterecht werden bestempeld als fraudeur.

Met betrokkenen in gesprek
“Het is bij uitstek een voorbeeld van waar mensen in achterstandswijken onderhevig aan zijn. Probleem is vaak dat er over dit soort zaken vrijwel nooit met de direct betrokkenen zelf wordt gesproken. We leggen ze straks in de arcadekast een aantal voorbeelden voor, waarbij ze door te swipen hun eigen programmeervoorkeur kunnen vastleggen.”

Daarnaast gaan de onderzoekers in gesprek met een doorsnee van de Nederlandse bevolking en met de ‘techneuten’ die de producten ontwikkelen. Dat levert ongetwijfeld verschillende manieren van aanpak – morele data – op en de grote vraag is hoe je die kloof gaat overbruggen. De pilot hiervan is in Eindhoven, maar het plan is om in steden in andere landen een soortgelijk project te doen.

Nieuw beleid
In plaats van achteraf te reageren op de werking van technologie en algoritmes, zoals nu vaak gebeurt, wil het lectoraat aan het voorkant inzichtelijk maken hoe je zo’n proces kunt aansturen. Wernaart: “Onze slogan is ook ‘Samen bouwen aan nieuwe technologie op basis van waarden’. De mens weer in de machine.”

Op overkoepelend niveau moet dat volgens hem leiden tot nieuwe vormen van beleid en bedrijfsstrategieën. “Een bottom-up-benadering dus. Geen top-down-beweging zoals je bij Facebook ziet: dit mag wel, dat mag niet en voor de rest passen wij ons algoritme niet aan.”

Een van de pijlers van het lectoraat is om start-ups en scale-ups in de Brainport-regio te helpen om zo’n ‘ethisch kompas’ van meet af aan in hun bedrijfsvoering te integreren. Dat heeft ook al een paar samenwerkingen opgeleverd.

Juist iets voor Fontys
Wernaart vindt het juist iets voor de toegepaste wetenschappen waarop Fontys zich richt. “Dit zijn concrete, praktijkgerichte vraagstukken waar onze studenten van smullen. Onze rol wordt ook om oplossingen aan te dragen. Wat dat betreft zijn we bij Fontys misschien te bescheiden; wij kunnen meespelen op dat wetenschappelijke vlak.”

Hij start het lectoraat met drie onderzoekers, maar hoopt dat aantal snel uit te breiden. Nog belangrijker vindt hij het om bij onderzoek studenten van verschillende opleidingen van Fontys te betrekken.

“We doen achter de schermen al een paar jaar veel met ICT- en economiestudenten. Maar we werken ook graag samen met studenten van Engineering, Journalistiek of bijvoorbeeld Social Studies.” De voertaal wordt Engels, om ook internationale studenten bij het onderzoek te kunnen betrekken.  

Op verzoek nog docent
Een bezige bij dus, Bart Wernaart. Kan hij nog docent blijven? “Ja, op eigen verzoek ga ik nog één vak geven: ‘ethics in business’. Ik wil met mijn poten in de klei blijven staan, om die primaire band met studenten te behouden. Lesgeven is toch wat ik altijd het liefst heb gedaan.” [Tim Durlinger]