Kiesstress kun je beperken

Hoe ga je om met een teveel aan keuzemogelijkheden? Vooral in verkiezingstijd, als je wordt doodgegooid met flyers, advertenties en filmpjes en bovendien een bijna even groot scala aan kies- en stemwijzers. Boudewijn Raessens (Fontys Hogeschool Economie & Communicatie Eindhoven) doet in onderstaand opinie-artikel suggesties over hoe je kiesstress of meer algemeen keuzestress kunt verminderen. 

‘Less is more’, deze drie woorden komen uit een gedicht uit 1855 van de beroemde dichter Robert Brown. Nog steeds gaat deze gevleugelde uitspraak op. Bijvoorbeeld bij het aantal politieke partijen waarop je in Nederland bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021 kunt stemmen, dit zijn er maar liefst 37! 

Voor veel kiezers is het niet alleen lastig om een keuze te maken uit de politiek partijen, ook is het lastig een keuze te maken uit de vele kieswijzers. Door alle keuzemogelijkheden in het woud van partijen en kieswijzers krijg ik het spreekwoordelijk gevoel door de ‘bomen het bos niet meer te zien’. Toch heb ik drie kieswijzers ingevuld. De stemadviezen zijn heel divers en variëren van de VVD en de Partij van de Dieren tot aan de 50Plus partij. 

Keuzes maken we elke dag, maar door de vele keuzemogelijkheden wordt het kiezen niet gemakkelijker. We kiezen in de fysieke of online supermarkt, het tv-programma waar we naar kijken, met een overaanbod op Netflix en een volgende vakantiebestemming. 

Door het hebben van veel keuzemogelijkheden lijkt het beeld te ontstaan dat er een perfecte keuze zou zijn. Hoogleraar Barry Schwartz, auteur van het boek ‘The paradox of Choice’, geeft aan dat teveel aan keuzemogelijkheden een probleem kan zijn en dat het kan leiden tot keuzestress. 

Gelukkig geeft Schwartz ons concreet advies. Om keuzestress te voorkomen kun je volgens hem het volgende doen: 

1. Verklein het aantal opties.
Door gebruik te maken van drie stemwijzers werd mijn keuze uit 37 partijen teruggebracht naar drie stemadviezen. 
Het verkleinen van het aantal opties kun je in veel situaties gebruiken. Toen onze kinderen de basisschool leeftijd hadden, liet ik onze ene zoon drie bordspellen kiezen uit een hele stapel, ik legde vervolgens een spel terug en daarna koos de andere zoon een van de twee overgebleven spellen. Iedereen tevreden! 

2. Streef naar ‘good enough’ (tevredenheid) in plaats van ‘maximizers’ (zo goed of zoveel mogelijk). 
De psychologische wetenschap vertelt ons dat bij drie opties, de meeste mensen kiezen voor de middelste optie. Dus bij een keuze uit een iPhone 10, 11 of 12 neigen we naar het kiezen voor de iPhone 11. Bij een aanbod van twee iPhone, de 10 en de 11, kiezen we als consument vaker de 10.
Maar wellicht volstaat de iPhone 10 ook voor ons! Slimme marketeers maken hier handig gebruik van door drie in plaats van twee alternatieven aan te bieden en daarmee mensen te verleiden niet de goedkoopste variant te kiezen. Dit wordt de ‘middle option bias’ genoemd. ‘Bias’ geeft aan dat sprake is van een irrationele keuze.
Deze ‘middle option bias’ zou weleens goed kunnen uitpakken voor de VVD. Door de sterke profilering van partijen zoals PVV en Forum van Democratie wordt de VVD de ‘middle option’. 

3. Laat het toeval een rol spelen. 
Op welke partij ik ga stemmen? Na het invullen van de stemwijzers en het terugbrengen van mijn keuzes tot drie, weet ik op welke partij ik ga stemmen. Dan volgt de keuze voor de kandidaat. Hierbij laat ik het toeval een rol spelen. Ik beslis in het stemhokje op welke kandidaat ik kies op basis van zijn/haar woonplaats, in of dichtbij Eindhoven. Bij de ene partij heb ik de keuze uit vijftig kandidaten, bij de andere partij staan wel tachtig kandidaten. Weer keuzestress en weer denk ik terug aan de dichter Brown, nog steeds geldt ‘less is more’. 

Boudewijn Raessens is Associate lector Marketing bij Fontys Hogeschool Economie & Communicatie in Eindhoven.